درمان در مرداب مخدرها در نبود مهارت حل مساله
مقالات
بزرگنمايي:
پیام سپاهان - اصفهان- زانوان خود را در آغوش گرفته و در کنج خانه عزلت گزیده، گویی تمام درد و رنج جهان بر روی شانههایش سنگینی میکند، درمانده و حیران است، آنقدر که ناگهان درمان خود را در مرداب مخدرها مییابد، و این چنین در خفقان سهمگین اعتیاد به روزهای خوبی که از دست رفته میاندیشد.
اعتیاد، به باور کارشناسان چالش اجتماعی پیچیدهای است که دامنه آسیب زایی آن گروه سنی خاصی را نمیشناسد، همچنانکه طیف وسیعی از اقشار مختلف جامعه با این غول بی رحم و بد چهره دست و پنجه نرم میکنند.
در این میان ظهور مخدرهای جدید در سالهای اخیر گوی رقابت را از مخدرهای سنتی ربوده به طوری که بعد از جولان دادن در بین مصرف کنندگان مرد و میانسالان جامعه، اکنون در بین جوانان و جمعهای زنانه ورود پیدا کرده است.
آمار رسمی در ایران نشان میدهد که در زمان حاضر 2 میلیون معتاد قطعی در کشور وجود دارد و اگر جمعیت مصرفکنندگان تفننی را هم به این آمار اضافه کنیم این عدد به چهار میلیون نفر میرسد.
حال اگر میانگین تعداد هر خانوار را هم به طور متوسط چهار نفر در نظر بگیریم نشان میدهد که حدود 16 میلیون نفر در کشور با اعتیاد و تبعات آن درگیر هستند. اگر معتادان الکلی و قرصی را هم بخواهیم به این جمعیت بیفزاییم آنگاه به مراتب آمار بزرگتری خواهیم داشت.
کاهش سن مصرف و رشد شیوع مصرف موادمخدر در زنان و جوانان جوامع از جمله نگرانیها و دغدغههای جامعه جهانی است.
افزایش تولید مواد صنعتی و شیمیایی و دست بسته قانون مقابل تغییر پیوسته فرمولهای شیمیایی این مخدرها، افزایش میزان مرگ و میر ناشی از مصرف بیش از حد و ناخالصی مواد، سبب پیچیدگی ابعاد مختلف مواد مخدر و روان گردانها شده است.
براساس تحقیقهایی که در 1390 و 1391 خورشیدی در مورد وضعیت اعتیاد زنان در ایران انجام شده بود پنج درصد از کل تعداد معتادان کشور را زنان تشکیل میدادند اما در 1394 و اواخر 1395 خورشیدی براساس تحقیقهای به عمل آمده 10 درصد از کل معتادان کشور زنان بودند و آمار زنان معتاد از پنج درصد در طول پنج سال به 10 درصد رسید. اینها آمارهایی بود که بیشتر با استفاده از تعداد زنانی که به مراکز درمانی مراجعه میکنند، به دست آمده است.
تعداد زنان معتاد در جامعه به علت تغییر الگوی مصرف یعنی رفتن به سمت مواد روانگردان به ویژه ماده شیشه رو به افزایش است. اگرچه پایین بودن قیمت مواد نقش مهمی در تمایل زنان به سمت مواد دارد.
بر اساس آمارهای موجود، در کشور 12 درصد معتادان را زنان تشکیل میدهند. در سالهای اخیر زنان در باشگاههای ورزشی و یا آرایشگاههای زنانه برای لاغر شدن و زیبایی با توصیه سودجویان به مصرف قرصهای لاغری و داروهای حاوی درصد کمی آمفتامین و شیشه روی میآورند که بعد از مدتی سبب اعتیاد این قشر میشود.
بر اساس این آمارها 86 درصد از معتادانی که برای درمان در سال گذشته به مراکز درمانی و حمایت اجتماعی مراجعه کردند، شاغل بودند.
صاحبنظران میگویند عواملی همچون نبود آموزشهای مناسب و بهره نگرفتن از مشاوران، درگیریهای خانوادگی، معتاد بودن یکی از زوجها و یا هر دو نفر و افسردگی و نداشتن نشاط اجتماعی، مزید بر علت برای گرایش قشرهای مختلف از تحصیل کردگان گرفته تا افراد در محیطهای کم برخوردار به سمت تجربه مصرف موادمخدر شده است.
آمارها حاکی از آن است 269 نوع ماده روانگردان در سال 2012 در دنیا معرفی شد که با گذشت تنها چهار سال به 479 نوع ماده روانگردان جدید افزایش یافته است، این در حالی است که در سال 2009 کمتر از 100 ماده روانگردان بود.
بررسیها نشان میدهد 800 نوع ماده روانگردان در سالهای اخیر در سطح جهان کشف شده که اصل و پایه آنها یکی بوده است، بر این اساس 60 ماده روانگردان در سال 2013 به واسطه قرارگیری در بخش مواد اعتیاد آور و غیرقانونی از دایره خارج شده اما در مقابل 72 ماده جدید در سال 2016 به مواد روانگردان اضافه شده است.
بنا به اظهار کارشناسان، بیشترین مصرف مواد مخدر در کشور تریاک و مشتقات آن است، روند افزایشی میزان کاشت گیاه خشخاش در کشور افغانستان و اینکه جغرافیای مصرف مواد مخدر تابع جغرافیای تولید و حمل و نقل است، سبب شده در ایران تریاک بیشترین آمار مصرف را به خود اختصاص دهد.
اعتیاد به عنوان یک آسیب اجتماعی و فردی هیچ گاه به طور کامل ریشه کن نمیشود، اما بنا بر باور صاحب نظران امور اجتماعی و با استفاده از روشهای علمی پیشگیری و مقابلهای و با راهبرد مهم آموزش به منظور افزایش خودآگاهی، میتوان ضریب آلودگی جامعه به این بلای خانمان سوز را کاهش داد.
اعتیاد به مواد مخدر، از دغدغههای مهم اجتماعی است که مهار آن در نگاه تصمیم سازان جامعه از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا زمینه ساز بروز آسیبها و انحرافات اجتماعی میشود و خساراتی که از گرایش فرد به اعتیاد در بخش خانوادگی، اخلاق فردی، اقتصادی و سلامت به جامعه وارد میشود بسیار سنگین است.
رویکرد کشور ایران در سالهای قبل نسبت به آسیب اعتیاد مقابلهای بوده و کمتر به مساله مشارکت جمعی در مصون سازی و امور پیشگیرانه پرداخته شده بود اما امروز اهمیت بعد پیشگیری برجسته سازی شده است.
محققان کنجکاوی، کسب لذت، کمبودهای عاطفی، توزیع ناعادلانه عدالت اجتماعی، هم نشینی با افراد معتاد، نداشتن قدرت و مهارت نه گفتن، رشد فزاینده عقاید فمینیستی در دختران و فقدان نشاط اجتماعی از دلایل روی آوردن به مصرف مواد مخدر برشمرده اند.
در این میان توجه به "مهارت حل مساله" به عنوان سد محکم در برابر خروش بی امان اعتیاد مورد غفلت واقع شده است. چرا که بسیاری از روانشناسان و پژوهشگران جامعه شناسی بر این باورند، کلیدی ترین علت گرایش به سمت مواد مخدر را باید در نبود مهارت حل مساله و ضعف افراد جامعه هنگام رویارویی با مشکلات و اتفاقات ناخوشایند زندگی جست و جو کرد.
در بررسی و تحلیل دلایل عنوان شده از سوی معتادان نیز به روشنی در مییابیم عمده دلایل آنان برای گرایش به سمت مصرف مواد مخدر گرفتاریها و تنگناهای متعدد آنان در میان مشکلات ریز و درشت زندگی بوده است، به این معنا که به دلیل نبود مهارت حل مساله، پناه بردن به مواد مخدر و استفاده متناوب از آن، برای این افراد راه حل آسان و حتی موجه به نظر میرسد، شدت این موضوع به اندازهای است که بر اساس گزارشهای میدانی و مطالعات انجام شده در این خصوص، استفاده از مواد مخدر در زمان بروز مشکلات و ناکامیهای مختلف، راه حل عادی و حتی درمانی قلمداد میشود که متأسفانه ظهور این مساله در بین اقشار تحصیلکرده نیز بر عمق فاجعه افزوده است.
متخصصان علوم رفتاری بر این باورند مهارت حل مساله به منزله سپری در مقابل تأثیرات منفی حوادث اضطراب زای زندگی از افراد محافظت میکند و اگر فرض شود یکی از دلایل گرایش به سو مصرف مواد در افراد مشکلات و حوادث اضطراب زا باشند افرادی که واجد این مهارت نباشند بیشتر در معرض خطر بوده و احتمال بروز مشکلات رفتاری مانند گرایش به سو مصرف مواد در آنها بالاتر از سایرین است. بنابراین آموزش مهارتهای زندگی با تاکید بر مهارت حل مسئله برای اقشار مختلف جامعه توصیه میشود.
در فرایند "حل مسأله" به گفته روانشناسان، فرد باید در رویارویی با مشکلی که در زمان حاضر ایجاد شده است بتواند راه حل های زیادی را پیدا کند و سپس با فرایند تصمیم گیری و با در نظر گرفتن پیامدهای هر یک از این راه حلها، بهترین آنها را برای رفع مشکل حاضر بکار ببندد. بر این اساس افراد نیازمندند که "چگونگی تفکر و نه فقط چرایی آن را یاد بگیرند".
روانشناسان میگویند بعضی از افراد در مقابل کوچکترین مسأله و مشکل دچار ناراحتی و پریشانی میگردند و قادر به برطرف کردن آن نیستند. اینگونه افراد مستعد انواع آسیبهای اجتماعی و روانی هستند، افراد دیگری هستند که با بحرانهای بسیار سختی روبرو میشوند و توانایی آن را دارند که با موفقیت آنها را پشت سربگذارند. یکی از دلایلی که اینگونه افراد را توانمند میسازد و امکان موفقیت را در بحرانها فراهم میسازد این است که از روشهای صحیحی جهت حل مسائل استفاده میکنند.
از آنجایی که همه افراد در زندگی خود با مسائل و مشکلاتی روبرو میشوند ضروری است که نحوه حل صحیح مشکلات را بیاموزند تا بتوانند به طور مؤثری با این مسائل و مشکلات برخورد نموده و از بروز مشکلات و مسائل پیچیدهتر بعدی پیشگیری نمایند.
به گفته مسؤولان نرخ شیوع اعتیاد در اصفهان 2.4 درصد و نرخ رشد جمعیت سه است، از این رو زنگ خطر اعتیاد در این استان به صدا در آمده است، به طوری که حضور نزدیک به 50 درصد زندانیها در اصفهان به طور مستقیم با مواد مخدر مرتبط است و شیوع این پدیده در گروه های مختلف دانش آموزی، دانشجویی و بانوان به گفته مسؤولان زیبنده مردم اصفهان نیست.
اجتماعی شدن پیشگیری از اعتیاد، تکلیف همگانی
مدیرکل بهزیستی اصفهان در این خصوص به ایرنا، گفت: کاهش گرایش به سمت اعتیاد به مواد مخدر نیازمند همت عمومی، همگانی و همچنین همراهی نهادهای مختلف است.
مرضیه فرشاد افزود: با توجه به اینکه ایران در کنار بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر جهان قرار دارد باید با ارائه آگاهیها و مهارتهای لازم به مردم آنها را برای ریشه کردن کردن این بلای خانمان برانداز همراه و همسو کرد و به مردمی کردن شیوه مقابله با اعتیاد در جامعه پرداخته شود.
وی با تاکید بر حضور سازمانهای مردم نهاد در این مسیر گفت: اقشار معروف ومشهور کشور از جمله هنرمندان، ورزشکاران و دیگر افراد نامی نیز میتوانند با توجه به قدرت تأثیر گذاری بر ذهن مخاطبان در این اقدام همگانی وارد میدان شوند.
مدیرکل بهزیستی اصفهان افزود: مدیریت، کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی با تمرکز بر پیشگیری اولیه از سنین کودکی از محورهای اصلی مدیریت آسیبهای اجتماعی است.
وی خاطرنشان کرد: مصرف و اعتیاد به مواد مخدر از جمله آسیبهای اجتماعی است که تمامی افراد جامعه از جمله افراد خانواده به فراخور سن و نقش خود نسبت به آن مسؤول هستند
فرشاد به یادآموزی تفکر پیشگیری از مصرف مواد مخدر به عنوان یک مسئولیت اجتماعی در جامعه به ویژه در بین کودکان تاکید کرد و گفت: شکل گیری این تفکر در خانواده و به خصوص در ذهن کودکان باعث کاهش آسیبهای اجتماعی در مقوله اعتیاد به مواد مخدر خواهد شد.
وی با اشاره به طرح مصون سازی کودکان در برابر اعتیاد که در مهدهای کودک اصفهان در حال اجراست گفت: با این گونه شیوههای غیرمستقیم که کودک در قالب وسایل بازی و نقاشی بتواند آسیب و ضررهای مصرف مواد را به تصویر بکشد میتواند آنها را از هم اکنون از آلوده شدن در گرداب مواد مخدر مصون نگه داشت.
این مسؤول با اشاره به وظایف حوزه پیشگیری از اعتیاد در بهزیستی استان افزود: کمک به معتادانی که ترک کرده اند با همکاری کمیته امداد امام خمینی از جمله فعالیتهای این حوزه است.
وی همچنین با اشاره به راه اندازی اتوبوس سیار پیشگیری از اعتیاد با هدف آگاه سازی، مشاوره و پیشگیری در مناطق و محلههای مختلف اصفهان که کمتر خدمات پیشگیری دریافت کرده اند گفت: طراحی داخلی این اتوبوس در قالب یک نمایشگاه کامل از انواع مواد مخدر، کتاب، بروشور و میز برای مطالعه و همچنین فضای بیرونی این اتوبوس حاوی پیامهای مختلف پیشگیری از اعتیاد است.
فرشاد خاطر نشان کرد: در این راستا کارشناسان پیشگیری از اعتیاد بخش دولتی و غیردولتی بهزیستی استان با حضور در این اتوبوس، آموزشهای لازم را به مردم ارائه میدهند.
ضرورت آموزش مهارتهای زندگی به دانش آموزان
رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: ورود و آگاه سازی از سنین کودکی و بنیانهای اصلی جامعه همچون خانواده، مهد کودک و مدرسه نقش بسزایی در کاهش و کنترل آسیبهای اجتماعی از جمله گرایش به مصرف مواد مخدر دارد.
کوروش محمدی افزود: توجه و تمرکز خانوادهها به کودکان با نگاه بر پیشگیری اولیه باعث تقویت احساس امنیت بیشتر کودکان در خانواده، کاهش فاصله بین والدین و فرزندان و در نتیجه کاهش آسیبهای اجتماعی در جامعه میشود.
وی اظهار داشت: همچنین برای پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر، در مدارس باید سطح آگاهی را بالا برد و دانشآموزان با با انواع مواد مخدر آشنا کرد و در این راستا به آنها آموزشهای درست داده شود.
این پژوهشگر و جامعه شناس اصفهان افزود: دانشآموزان باید در زمینه مهارتهای اجتماعی و ارتباطی، راهکار مقابله با استرس و بحران اجتماعی، زمینه فردی و اجتماعی خطرساز آموزش ببینند و مهارتهای لازم را برای پیشگیری از اعتیاد فرا بگیرند.
رئیس انجمن آسیب شناسی اجتماعی ایران با تاکید بر آموزش مهارت نه گفتن به فرزندان گفت: باید به فرزندانمان یاد بدهیم در مقابل خواستههای اشتباه و نامناسب دیگران بتواند از کلمه نه استفاده کند زیرا این مهارت میتواند نقش مهمی در جلوگیری از گرایش کودکان و نوجوانان به سمت دوستان ناباب و گرایش به مواد در آنها داشته باشد.
محمدی آموزش مهارتهای دیگر از جمله خود کنترلی، خودآگاهی، کنترل هیجانی، ارتباطات مطلوب، حل مسائل اجتماعی، مطالعه، روابط با همسالان و مقاومت در برابر مواد مخدر را نیز در پیشگیری از گرایش به سمت مصرف مواد بسیار مؤثر دانست.
این جامعه شناس اجتماعی افزود: در این راستا باید در توجه به دیگر زمینههای فردی و اجتماعی همچون مشکلات و اختلالات روانی و شخصی، محیط خانواده، محیط دانشگاه و خوابگاه، دوستان و همکلاسیها، شرایط سیاسی و اقتصادی جامعه غفلت نشود زیرا این موارد هم برای بروز اعتیاد خطرساز است.
رشد اعتیاد در زنان معلول ضعف در مهارتهای زندگی
تحلیلگر و کارشناس حوزه مواد مخدر در این خصوص معتقد است بهترین روش برای پیشگیری از اعتیاد دوباره زنان پس از خروج از کمپهای ترک اعتیاد این است که اصول مهارتهای زندگی مانند حل مساله، تصمیم گیری و تفکر خلاق را در آنها تقویت کنیم.
سعید صفاتیان در گفت و گو با ایرنا، افزود: برای پیشگیری از اعتیاد دوباره زنان بعد از خارج شدن از کمپ در چند بخش باید فعالیت کرد، نخست اینکه در مسائل و مشکلات شخصی که زنان با آن روبه رو هستند، مانند بیماری افسردگی، اضطراب یا افرادی که از لحاظ شخصیت اعتماد به نفسشان خیلی پایین است و ناامید هستند، باید درمانهایی صورت بگیرد، این زنان ممکن است در خانوادهای باشند که پدر و مادرش طلاق گرفته اند یا همسر و بچه معتاد دارند و به همین دلایل به سمت اعتیاد کشیده شده اند. از این رو باید سعی کرد که مشکلات خانوادگی آنها مورد توجه قرار بگیرد و نکته دیگر آنکه باید برای موضوعات کلان در اجتماع مانند فساد، طلاق و فشارهای اقتصادی، در دسترس بودن مواد و غیره چارهای اندیشید.
تحلیلگر و کارشناس حوزه مواد مخدر ادامه داد: با توجه به این مسائل بهترین کار برای پیشگیری از اعتیاد دوباره این است که اصول مهارتهای زندگی را تقویت کنیم، موضوعهایی مانند حل مساله، تصمیم گیری، تفکر خلاق باید مورد توجه برنامه ریزان قرار بگیرد.
وی افزود: برای حل این مشکلات لازم است دستگاههایی مانند آموزش و پرورش ورود داشته باشند و بحث مهارتهای زندگی را آموزش دهند، اگرچه سازمان بهزیستی به عنوان متولی اصلی و نخستین سازمان در کشور به بحث کمپها ورود پیدا کرده است که با توجه به سیستم نظارتی و بودجهای که دارد عملکرد مثبت و موفقی از خود نشان داده است.
اهمیت مهارت تصمیم گیری درکاهش گرایش به مصرف مواد مخدر
کارشناس ارشد روانشناسی در این خصوص به ایرنا گفت: آموزش مهارت حل مساله و مهارت تصمیم گیری بر کاهش نگرش افراد معتاد نسبت به اثرات، خطرات و تمایل به مصرف مواد مخدر تأثیر مثبت دارد.
فرزانه بهرامی افزود: شواهدی نیز وجود دارد که نشان میدهد افراد فاقد مهارت اجتماعی و دارای تصمیم گیری ضعیف، بدترین پیش آگهی و بالاترین نرخ مصرف مواد را نشان میدهند.
به گفته وی آموزش مهارت تصمیم گیری باعث کاهش نگرش نسبت به مصرف مواد میشود چرا که افراد میآموزند چگونه تصمیم گیری منطقی و درست داشته باشند، ابراز وجود کنند، نظرات و خواستههای خود را مطرح کنند و پاسخ قاطع به تقاضای دیگران بدهند.
این متخصص روانشناسی افزود: توجه به اینکه مهارت حل مساله و تصمیم گیری در جهت ارتقا تواناییهای روانی اجتماعی عمل میکنند و سلامت روانی، جسمانی و اجتماعی را به دنبال دارد، آموزش این مهارتها، فرد را قادر میسازد تا دانش، ارزشها و نگرش های خود را به تواناییهای بالفعل تبدیل کند، بدین معنا که فرد بداند چه کاری باید انجام دهد و چگونه آن را انجام دهد. این مهارتها میتواند منجر به یک زندگی سالمتر شوند، همچنین بر احساس فرد از خود و دیگران و ادراک دیگران از وی تأثیرگذار خواهد بود.
به گفته این روانشناس یافتههای پژوهشی نشان میدهد آموزش مهارت تصمیم گیری نیز توانسته است به طور معناداری نگرش افراد معتاد را نسبت به مصرف مواد تغییر دهد.
وی افزود: تشخیص مشکل، ارزیابی موقعیت و مدنظر قرار دادن اهداف، جست و جوی گزینهها، انتخاب بهترین گزینه برای عمل، عملی کردن تصمیم اتخاذ شده و ارزیابی نتایج میتوانند از نگرش مثبت افراد به مواد افیونی بکاهند.
بهرامی ادامه داد: از سوی دیگر نگرش نسبت به استفاده از مواد مخدر در افراد معتادی که آموزش مهارت حل مساله و تصمیم گیری را دریافت کرده اند به طور معناداری پایینتر از نگرش افراد معتادی است که آموزش این مهارتها را دریافت نکرده اند.
این روانشناس خاطر نشان کرد: آموزش مهارت حل مساله و مهارت تصمیم گیری میتواند در پیشگیری، درمان، پیشگیری از عود این بیماری و تغییر نگرش افراد معتاد به استفاده از مواد مخدر مناسب و سودمند باشد و به بسیاری از مراجعان در مقابله با استرسهای روزمره و اتخاذ تصمیمات صحیح در برابر عوامل استرس زا و فراگیری حل مناسب مشکلات و مسائل خویش یاری رساند.
به گزارش ایرنا، سازمان ملل متحد در سال 1987 یعنی نزدیک به 32 سال پیش، روز 26 ژوئن برابر با پنجم تیر را روز جهانی مبارزه با قاچاق و سوءمصرف مواد مخدر اعلام کرد و امسال شعار این روز «سلامت توأم با عدالت و عدالت توأم با سلامت» تعیبن شده است که نشانه تأثیر مسائل اجتماعی بر اعتیاد است.
9861/6026
لینک کوتاه:
https://www.payamesepahan.ir/Fa/News/102215/