بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اگر بتوان «ساز دهنی» را در یک جمله خلاصه کرد، آن جمله، «سرانجامِ رقصیدن به ساز دیگری» است؛ آنچه نوازنده را دچار خودکامگی و رقصنده را گرفتار خریت می‌کند.
فیلم خاطره‌انگیز «ساز دهنی» به کارگردانی امیر نادری، محصول سال 1352 است. ساخته‌شده در مرکز سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که سال 1354 نیز نخستین جشنواره جهانی فیلم‌های کودکان را در آبادان برگزار کرده و حالا، در سال 1398، به همت دست اندرکاران برگزاری سی و دومین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان فرصتی برای اکرانِ دوباره پیدا کرده است.
شروع فیلم با دریاست و کودکانی که برای زیر آب کردنِ یکی هم قد و اندازه خودشان، دور هم جمع شده‌اند و هلهله می‌کنند. «عبدالله»، شنا بلد نیست و از این بابت، سخت از سوی دیگران به‌ویژه «امیرو» مسخره می‌شود اما طولی نمی‌کشد که دیگران توسط عبدالله سخت مسخره شوند. درست وقتی که او، در عوض خوردن یک داروی تلخ، صاحب یک «ساز دهنی» می‌شود؛ آنچه در شهری که کودکانش با تکه‌های چوب و تایرهای فرسوده بازی می‌کنند، به‌اندازه چراغ جادو، افسانه‌ای و دور از دسترس است.
عبدالله، از فردا با لباسی سپید و گردنبندهایی رنگارنگ در هیبت یک پادشاه، ساز دهنی به دست، لب ساحل می‌آید و بالاتر از دیگران می‌نشیند. سپس جلوی چشم مشتاق همان‌ها که تا دیروز توی آب حریفشان نبود، شلخته و مداوم، ساز می‌زند. 
بچه‌ها، در ازای لمس و تجربه نواختن ساز دهنی، میوه، خرما و حتی پول به عبدالله می‌دهند اما دست «امیرو» که یتیم است و فقیر، از این موهبت کوتاه است. عبدالله که به‌خوبی این مسئله را فهمیده و خاطره تلخ دریا را هنوز به خاطر دارد، در ازای نواختن ساز دهنی، از «امیرو» سواری می‌گیرد و او را رسوای بازار شلوغ شهر و مردمِ عمدتاً بیکار و حرّافش می‌کند.
کار به‌جایی می‌رسد که «عبدالله»، رسماً «امیرو» را خرِ خود می‌خواند و آوازه خریت «امیرو» همه‌جا می‌پیچد. مادر «امیرو» که از این مسئله سخت دلخور است، با پسرش درباره «ضرورت خر دیگران نبودن» حرف‌ها می‌زند و حتی سه النگوی نقره یادگار همسر مرحومش را تقدیم «امیرو» می‌کند، بلکه از اشتیاق او برای نواختن ساز دهنی کم کند. «امیرو» نیز چند روزی مقاومت می‌کند و شغلی برای کمک به مادر خویش که در تأمین نان روزانه نیز به‌سختی دچار شده، اختیار می‌کند اما افسون ساز دهنی، دوباره او را همان خرِ بی‌چون و چرای «عبدالله» می‌کند.
سواری دادن‌ها و تحقیر شدن‌های پیاپی از یک‌سو و عشق به نواختن ساز دهنی از سوی دیگر، جنگی سخت در درونِ امیروی کوچک برپا کرده تا اینکه یک روز او بالاخره ساز را از چنگ عبدالله درمی‌آورد، به دریا می‌اندازد، سپس لبخندی از سر رضایت می‌زند و این لبخند، صحنه پایانی فیلم می‌شود.
گفته می‌شود که در نسخه اصلی این فیلم، سازدهنی دوباره از آب بیرون کشیده و سلطه دارنده آن دوباره آغاز می‌شود اما از آنجا که همه ما محکوم به امیدیم، پیش از سال 57 این فیلم سانسور شده تا پایان آن همان لبخند رضایت «امیرو» باشد!
شاید بتوان گفت، «ساز دهنی»، بیش از آنچه فیلمی برای کودک باشد، تمثیلی با بهره‌گیری از دنیای ساده کودک است تا مفهوم بزرگ و کریه خودکامگی، خود برتر پنداری و مصائبِ اسیرِ سازِ بد کوکِ دیگری شدن را به نمایش بگذارد. ازاین‌جهت، برای بیننده‌ای که 46 سال بعد از تولید «ساز دهنی» به تماشای این فیلم نشسته، هنوز هم دل‌چسب است و هنوز هم حرف‌هایی برای گفتن دارد.
یادداشت از سمیرا قاسمی، خبرنگار ایسنا-منطقه اصفهان
انتهای پیام