بزرگنمايي:

آن روزها دولت آن‌قدر مشغله داشت که توجه به ميراث کهن و ابنيه تاريخي در اولويت‌هاي بعدي‌اش قرار گرفت، نه تنها در اولويتش نبود که تازه بر خلاف رأي دادگاه اجازه داده بود مترو از زير تاريخي‌ترين گذر جهان، يعني خيابان چهارباغ و از کنار مدرسه چهارباغ عبور کند اما سازمان‌هاي مردم‌نهاد و فعالان ميراث فرهنگي پيگير اين موضوع شدند و از آنجا بود که مسئله مترو و ميراث بر سر زبان‌ها افتاد.

در نظرسنجي‌هاي به عمل آمده برخي از شهروندان مترو را مي‌خواستند تا ترددشان در شهر سريع‌تر شود و برخي ديگر از شهروندان مي‌گفتند مترو را با حفظ ارزش تاريخي شهر مي‌خواهيم، در اين ميان مسئولان شهري نيز تا توانستند سازمان‌هاي مردم‌نهاد، رسانه‌ها و فعالان در زمينه ميراث کهن را محکوم کردند که اگر خبر انحراف مترو را افشا نمي‌کرديد، اکنون واگن‌هاي اين وسيله نه چندان نوين حمل و نقل عمومي روي ريل قرار گرفته بود.

حالا از آن روزها بيش از پنج سال مي‌گذرد و هنوز مردم اصفهان چشم‌انتظار سوار شدن بر وسيله‌اي هستند که در لندن 151 سال، در بوئينس‌آيرس 101 سال، در مسکو 100 سال، در توکيو 87 سال و در پکن 45 سال است که شهروندان را از اين سو به آن سوي شهر جابه‌جا مي‌کند.

اما در اصفهان به رغم افتتاح نمادين اين سازه تاريخ‌ساز و تاريخ‌کُش توسط معاون اول رئيس جمهور در شهريورماه سال 93 راه‌اندازي دو ايستگاه ميدان امام حسين (ع) موسوم به دروازه دولت يا همان دروازه دولت‌خانه صفوي و ميدان انقلاب در دستور کار سازمان قطار شهري استان اصفهان قرار گرفت.

با رسانه‌اي شدن اين موضوع مشخص بود که حاميان ميراث فرهنگي و ميراث‌ياران اصفهاني نيز نظرهايي راجع به حفر ترانشه حداقل 500 متر مربعي در ورودي خيابان چهارباغ دارند اما اين نظرها راه به جايي نبرد تا اينکه ناگهان برخي منابع از برخورد دستگاه‌هاي حفار با ديواره‌اي آجري که آجرهاي آن متعلق به دوران صفوي بود، خبر مي‌داد.

خبري که عليرضا زند جعفري، محقق و باستان‌شناس ضمن تاييد آن، به واکاوي تاريخي اين بناي کهن پرداخت و گفت: محل مورد نظر، مرکز «جي» قديم بوده و حتي پيش‌بيني مي‌شود پس از تخريب‌هاي فعلي در دروازه دولت، قربانيان بعدي حفاري‌هاي مترو در اصفهان، «ميدان نقش جهان» و خيابان سپه باشند.

به گفته وي قديمي‌ترين خيابان ايران که تا امروز باقي مانده، خيابان چهارباغ عباسي اصفهان و بعد از آن خيابان زند شيراز است.

البته مترو تاکنون خسارت‌هاي زيادي به آثار تاريخي ايران وارد کرده و اين آب‌راهه نخستين و آخرين آن نخواهد بود، به گونه‌اي که حدود سال‌هاي 85 و 86 و در جريان ساخت ايستگاه مترو اصفهان در ميدان امام حسين (ع)، بقاياي سازه‌هايي يافت شد که برخي کارشناسان آن را با روي زمان سلجوقيان و بقاياي «کاخ جهان‌نما» مي‌دانند.

بارويي که در بسياري از داستان‌هاي تاريخي و برخي دست‌نوشته‌هاي سياحان، کتب مشهور و بسياري از شواهد بر جاي مانده از تاريخ شهر، از باروي اصفهان در دوره‌هاي مختلف صحبت شده است. بارويي افسانه‌اي که در شرق‌، غرب، شمال و جنوب امتداد داشته و رو به ماه و خورشيد و برخي اجرام آسماني ديگر گشوده بوده است.حتي افسانه‌هايي درباره ساخت اين بارو در زمان ساسانيان به دست پادشاهان معروف آن سلسله مطرح است و نقل شده که بار‌وها، از جمله در زمان سلجوقيان ويران يا مرمت شده است، بارويي که حالا اخبار رسيده حکايت از کشف بقاياي آن در عمليات حفاري ايستگاه مترو دارد.

* مسئولان از وجود آبراهه خبر داشتند

اما اين که مسئولان استان و شهر اصفهان از وجود چنين آب‌راهه‌اي باخبر بودند و با اين حال اجازه دادند ايستگاه مترو در اين ميدان احداث شود، امري غير قابل انکار است، چرا که رسول زرگرپور، استاندار اصفهان در نشست خبري که پس از سفر معاون اول رئيس جمهور به اصفهان برگزار شد، در جمع خبرنگاران با ترسيم کروکي بر روي تابلو نصب شده روي ديوار اتاق کنفرانس استانداري گفت: يکي از ايرادهايي که به احداث ايستگاه مترو در ميدان امام حسين (ع) گرفته‌اند وجود دو آب‌راهه از زمان صفويه و قاجار است که شهرداري اصفهان قول داده تا اين دو آب‌راهه را سالم حفظ کند و آسيبي به آن وارد نشود.

اما در اين ميان نه دستگاه قضايي، نه مجري طرح، نه سازمان ميراث فرهنگي و نه مسئولان استاني هيچ‌يک از تشکيل پرونده قضايي حرفي به ميان نياوردند.

* مديران قبلي بايد پاسخ دهند

مدير فعلي سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان اصفهان نيز که چند ماهي از انتصاب وي مي‌گذرد در اين زمينه معتقد است که اين موافقتنامه‌ها در زمان مديران قبلي انجام گرفته و حالا بايد ديد چه مسئله‌اي سبب شده تا دوره‌هاي باستان‌شناسي کاملي پيش از ورود دستگاه‌هاي حفار به ميدان امام حسين (ع) صورت نپذيرد.

فريدون اللهياري اظهار کرد: البته سازه يافت شده خيلي بناي شاخصي نيست و مربوط به کانال هدايت آب و متعلق به دوران صفوي است.

وي افزود: کميته‌اي از سوي سازمان ميراث فرهنگي بر عمليات اجرايي نظارت دارد و قرار است هرگونه عملياتي با نظر اين کميته انجام شود.

مدير فعلي سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان اصفهان با تاکيد بر اين که سازمان قطار شهري بايد نظر کميته را مرجع تصميم‌گيري‌هايش قرار دهد، گفت: کميته‌اي از سوي پژوهشگاه بر عمليات حفر ايستگاه در ميدان انقلاب و ميدان دروازه دولت نظارت دارد و از طرف سازمان ميراث فرهنگي و باستان‌شناسان ما هم نماينده‌اي هست که براي نظارت حضور دارد.

* ساختمان جهان‌نما احيا مي‌شود

از سوي ديگر برخي از باستان‌شناسان معتقدند اين آب‌راهه که در زمان پهلوي دوم و به منظور احداث حوض مياني دروازه دولت مورد تخريب قرار گرفته، حالا محل عبور انشعابات خدمات شهري شده و ارزش آنچناني ندارد اما مي‌تواند نشانه‌اي باشد براي کشف و احياي بارو و کاخ جهان‌نما.

از اين رو به نظر مي‌رسد شهرداري اصفهان و ميراث فرهنگي در نظر دارند پس از ساخت ايستگاه مترو ميدان امام حسين (ع) سازه‌هاي باروي جهان‌نما را که در ابتداي خيابان چهارباغ قرار دارد با پايه‌هاي اين آب‌راهه از زيرزمين خارج کرده و به عنوان يک سازه تاريخي در معرض ديد همگان قرار دهند.

اما مهم‌تر از هر چيز اينکه پس از تصويب لزوم پژوهش‌ها در اين زمينه به مبلغ حدود يک ميليارد تومان در پژوهشکده سازمان ميراث فرهنگي استان اصفهان، برخي کارشناسان و باستان‌شناسان ميراثي نيز با نيم‌نگاهي به اين مبلغ در نظر دارند اين پژوهش را به دست بگيرند و برخي از اظهار نظرها نيز متاثر از اين موضوع است.