بزرگنمايي:
fiogf49gjkf0d
گاوخوني ثروتي که آن را نشناختهايم، پهنه عظيمي با وسعت 472 کيلومتر مربع كه حدود دو برابر کلانشهر اصفهان است. با اينكه 10 ميليون سال از عمرش ميگذرد اما چه آسان در عرض چند سال تبديل به شوره زار شده بود، گاوخوني نبرد زيباي کوير با آب و گودالي مهم براي فلات مرکزي ايران است.
گاوخوني دو روز پيش پس از 10 سال خشکي ممتد، بالاخره لب تر کرد، كاش ميشد عينک خوشبيني بر چشمهايمان بنهيم و اميدوار باشيم که اين حق ديگر از تالاب سلب نشود؛ اگر چنين شود بيشک تالاب هم به قول خود عمل ميكند و در آيندهاي نزديک نقش هيدرولوژيکي، بيولوژيکي و اکولوژيکي کليدي خود را در منطقه ايفا و يک نمونه نادر در منطقه جغرافيايي زيستياش ميشود همانطور که سالهاي قبل بوده است تا هم اقتصاد مردم شرق اصفهان رونق پيدا کند و هم معضلات پيش آمده کم کم رخت برببندند زيرا مردمان شرق براي به نتيجه رسيدن اين مهم تلاشها كردهاند و رنجها کشيدهاند.
تعدادي از پرندگان منقرض و تعدادي راه را گم كردهاند
مهدي بصيري، استاد اکولوژي دانشگاه صنعتي اصفهان معتقد است اگرچه ميزان آب ورودي به تالاب بسيار کم است، اما همين آب كم بهتر از هيچ است و حداقل تالاب پس از 10 سال آب را به خود ميبيند، اما اگر بخواهيم اکوسيستم تالاب به چرخه محيط زيست باز گردد و تالاب نقش بي بديل سالهاي گذشته خود را ايفا کند، يعني پرندگان مهاجر بازگردند و آبزيان دوباره شروع به زندگي كنند، گاوخوني نيازمند جريان مستمر آب با کيفيت است.
وي با بيان اينکه اين ميزان آب در اولين اقدام از پراكندگي ريزگردها جلوگيري ميکند، افزود: وضعيت تالاب در خصوص ايجاد گرد و غبار بحراني شده بود و همين ميزان آب فعلاً ميتواند به تدريج از اين مشکل جلوگيري كند.
اين استاد اکولوژي گفت: احياي اکوسيستم تالاب گاوخوني نيازمند زمان است زيرا در وهله نخست بايد درصدي از جانوران آبزي به اين پهنه آبي بازگردند و اين اتفاق زماني رخ ميدهد که آب تالاب مستمر و به اندازه کافي باشد، البته بايد به اين نکته توجه کرد که به دليل سطح و وسعت زياد تالاب، آب ابتدا بايد در قسمتهاي ابتدايي تالاب جمع شود و به تدريج گسترش يابد، زيرا با توجه به دماي هواي منطقه، پخش شدن آب در تمام قسمتهاي تالاب موجب تبخير آن ميشود.
بصيري با اشاره به اينکه گاوخوني نيازمند 160 تا 170 ميليون مترمکعب آب است، گفت: نميتوان براي احياي تالاب گاوخوني زماني متصور بود، اما اين نکته را ميدانيم که قطعاً تعدادي از پرندگان مهاجر اين تالاب تاکنون منقرض شدهاند و تعدادي ديگر مسير تالاب را طي سالهاي خشکسالي گم کرده و به فرزندان خود نشان ندادهاند، اما اميدواريم که پرندگان ديگر دوباره باز گردند.
احياي گاوخوني مستلزم احياي كشاورزي و زايندهرود است
وي تصريح کرد: در گام نخست مهمترين مسئله كنترل ريزگردها است، اگر اين ميزان آب بتواند کف تالاب را مرطوب کند، ميتوان اميدوار بود سايه اين تهديد فعلا از سر اصفهان کم شود، همچنين آبخوانهاي مسير نيز سيراب خواهد شد، البته همه اين حرفها زماني به نتيجه ميرسد که چاههاي غيرمجاز در مسير رودخانه کنار بروند و برداشتهاي غيرمجاز حذف شود تا زاينده رود در تمام مسير بتواند بستر فعاليت موجودات باشد و در نهايت گاوخوني را سيراب نگه دارد.
اين استاد دانشگاه صنعتي اصفهان به قطع و وصل شدن آب اشاره کرد و گفت: قطعاً قطع و وصل آب ميتواند ضربات و خسارتهاي زيادي به گاوخوني وارد کند، اما باز هم بهتر از خشکي کامل است؛ به نظر ميرسد استمرار زاينده رود و تالاب گاوخوني کار بسيار مشکلي باشد، اما باز هم اميدواريم که جريان مستمر باشد.
بصيري در خصوص احياي تالاب ادامه داد: گاوخوني به تنهايي احيا نميشود بلکه احيا کردن گاوخوني مستلزم احياي زاينده رود و کشاورزي شرق اصفهان است زيرا اگر آب به صورت محدود وارد دشت اصفهان و سپس محدوده تالاب شود، قطعا کيفيت لازم را نخواهد داشت و بيشتر به شكل پسابها خواهد بود و نميتوان به آن نام احيا داد.
تثبيت نمکهاي تالاب مهمترين حسن رسيدن آب به گاوخوني
محمد کوشافر، عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي احياي تالاب گاوخوني را رد ميكند و معتقد است تالاب گاوخوني احيا نشده است بلکه تنها مقداري آب به آن رسيده است و رسيدن آب قطعا احيا نيست البته بايد گفت که اختصاص همين مقدار آب يک اتفاق بسيار خوب و مبارک است.
وي با بيان اينکه بايد ميان رسيدن آب و احياي تالاب فرق بگذاريم، افزود: هيچ اطميناني وجود ندارد که تا چه ميزان آب ورودي به تالاب استمرار داشته باشد؛ رسيدن آب به گاوخوني دو دليل اساسي داشت، ابتدا اينکه طبيعت کمک کرد و با بارشهاي نسبتاً مناسب موجب رسيدن آب به تالاب شد و دوم اينکه مديريت انساني صحيح آب را به پاي تالاب رساند.
عضو هيئت رئيسه جمعيت پيام سبز با اشاره به اينکه مهمترين حسن رسيدن آب به گاوخوني تثبيت نمکهاي کف تالاب و کنترل ريزگردها است، ادامه داد: زاينده رود و تالاب اجزاي يک سيستم هستند و اگر اين سيستم کامل شود وظايف خود را نيز کامل اجرا ميکنند و اگر حق اين دو را بدهيم گاوخوني نه تنها به بهبود كيفيت آب كمك ميكند بلكه تنوع زيستي را به فلات مرکزي ايران باز ميگرداند و از فرسايش زيستي جلوگيري ميکند.
کوشافر ميزان آب ورودي و پيوستگي ورود آب را از مهمترين عوامل احياي تالاب گاوخوني دانست و گفت: فرسايش زيستي، تخريب اراضي اطراف و اراضي خود تالاب، تاثيرات نامطلوب بر روي زمينهاي كشاورزي شرق اصفهان و از بين رفتن ويژگيهاي خاکهاي شرقي اصفهان زماني رخ ميدهد که گاوخوني احيا نشود.
وي تاکيد کرد: بدون گاوخوني و زاينده رود داشتههاي تمدني اصفهان يکييکي از بين ميرود، بنابراين تالاب گاوخوني بايد حفظ شود تا شرايط مطلوب زيستي حفظ شود چراکه شدت دما در فلات مرکزي ايران زياد و اين گاوخوني است كه تعادل دمايي را حفظ ميكرد و مجب شكلگيري در فلات مرکزي شکل شده بود.
اين فعال زيست محيطي اظهار کرد: گاوخوني بر روي شرايط اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي منطقه تأثير بسزايي دارد و اگر خشکي تالاب ادامه داشته باشد، مهاجرت از منطقه مرکزي اصفهان شروع ميشود و شبکههاي اجتماعي به هم ميريزند.
زنده شدن تالاب يعني زنده ماندن زاينده رود
رضا جعفري، عضو هيئت علمي دانشگاه صنعتي اصفهان و پژوهشگر ريزگردها در خصوص تأثير آب بر ريزگردهاي تالاب گاوخوني گفت: اينکه آب به تالاب گاوخوني رسيده است خبر بسيار خوشحال کنندهاي است چراکه زنده شدن تالاب يعني زنده ماندن زاينده رود، يعني سرزندگي اصفهان.
وي با بيان اينکه منشأ گرد و خاک تالاب گاوخوني سطح تالاب و تپههاي ماسهاي (در اصطلاح عاميانه تپههاي شني گفته ميشود) است، افزود: تخصيص آب به گاوخوني سطح تالاب را مرطوب و همين امر از بلند شدن گرد و خاک سطحي جلوگيري ميکند، اما نکته مهمتر اين است که اين آب به سفرههاي زيرزميني نفوذ ميکند در نتيجه کلسيم (NACL) در بند ميماند. رطوبت نمکها يا شورهزارها از ترد شدن خاک و بلند شدن آن به هوا جلوگيري ميکند، اتفاقي که کم کم داشت در تالاب بحراني ميشد.
اين پژوهشگر ريزگردها با اشاره به اينکه همين ميزان آب از تبديل شده گاوخوني به يك منبع ريزگرد جلوگيري ميكند، ادامه داد: از نظر اکولوژيکي استمرار آب مهم تلقي ميشود، اما تخصيص همين ميزان آب و نفوذ آب به سفرههاي زير زميني حتي اگر در تمام سطح تالاب نباشد بسيار خوب است.
وي خاطرنشان کرد: طبق آخرين تصاوير ماهوارهاي و عکسهاي هوايي، تالاب گاوخوني از استانهاي يزد و کرمان بالاتر است و تقويت سفرهاي زير زميني به احتمال بسيار كم ميتواند منابع زير زميني اين دو استان را سيراب كند، اما همه در حال حاضر اميدواريم که تالاب از اين به بعد خشک نشود.