لک لکي، ماري بر منقار مي‌گرفت از ميان مزرعه برنج بال مي‌گشود و بر فراز برج بلند کبوترخانه مي‌نشست، بچه روباهي در حفره کنار جوي آب چشم به راه رسيدن مادر بود، هنگام عصر کشاورزي خسته از کار دست و رخسار خود بر لب جوي آب مي‌شست و شکر گويان، گذر عمر در آن مي‌ديد و آه حسرتي مي‌کشيد، کودکان قلاب ماهيگري بر جوي آب مي‌انداختند و در غروبي سرخ گون، بچه چوپان خسته و گرسنه، گله پدر را به آغل باز مي‌گرداند...   "  
 
اين وصف کوچکي بود از زيبايي‌هاي ديروز روستايي در نزديکي شهر بزرگ اصفهان که با خشکي زنده رود سرسبزي و نشاط مردمانش رنگ بسيار باخته، هر چند هنوز به مدد چند چاه عميق در بخشي از آن مزارع خاطره انگيز کشت و کاري مي‌شود. 
 
 ولاشان، يکي از محله‌هاي شهر دُرچه در حومه غربي اصفهان است و به دليل وجود بيشترين و متمرکزترين مجموعه کبوترخانه‌ها در دل زمين‌هاي کشاورزي در استان، ثروتي منحصر به فرد و بزرگ براي جذب گردشگران محسوب مي‌شود، اما مورد غفلت قرار گرفته و اين سازه‌هاي زيبا امروزه پاتوقي براي معتادان شده که وجود زرورق و سرنگ‌هاي موجود در کبوترخانه‌ها شاهدي بر اين مدعاست!!  
 
 شنيدن بخشي از تاريخ 100 سال اخير اين محله که تا قبل از خشکسالي‌هاي اخير در ميان زيبايي مزارع محصور بود خالي از لطف نيست.
 
ولاشان، روستايي در سرزمين ماربين
 
سخنگو و نماينده کشاورزان ولاشان  درباره جايگاه و وسعت اراضي اين محله گفت: ولاشان در طول تاريخ يکي از روستاهاي منطقه معروف "ماربين" بوده که امروزه جزئي از شهرستان خميني شهر محسوب مي‌شود.
 
روح الله ترکيان با اشاره به همجواري اين روستا با شهر زازران و روستاي جلال آباد از توابع شهرستان فلاورجان، افزود: وسعت تمام زمين‌هاي زراعي ولاشان بيش از سه هزار جريب در پنج صحراي زراعي است، اما هيچ گونه زميني کشاورزي در چند دهه اخير بر آن اضافه نشده است.  
 
وي ادامه داد: وسعت زمين‌هاي صحراي لَوَرک حدود يک هزار و 200جريب، گارنخود 480 جريب، قَرطمان (کرتمان) 400 جريب، صحراي ولاشان 900 جريب و صحراي مارو حدود 150 جريب است.
 
وي درباره اربابان قديم ولاشان اظهار کرد: صحراي ولاشان در مالکيت عبدالحسين مستوفي، گارنخود در اختيار جعفرخان قهدريجاني و اربابان سه صحراي لَوَرک، قرطمان و مارو نيز به ترتيب محمد کازروني، آذربايجاني و مُغاره‌اي بودند، اما مردم اين روستا تا قبل از اصلاحات ارضي سال 1342فقط رعيت و اجاره کار بر روي اين زمين‌ها بودند.
 
ترکيان يادآور شد: قبل از اصلاحات ارضي هم فقط حدود 250 جريب از زمين‌هاي صحراي ولاشان به صورت خرده مالکي از ارباب آن صحرا خريداري شده بود و البته در آن دوران کل جمعيت اين محل حدود يک هزار نفر بود.
 
وي با بيان اينکه بافت قديم ولاشان در نزديکي جوي آب روستاي" دينان" شکل گرفته بود، خاطر نشان کرد: اين جوي که داراي سند و قباله تاريخي است از هرزآبه‌هاي زمين‌هاي کشاورزي در قهدريجان سرچشمه گرفته بود و  با عبور از خاک اين محل به روستاي دينان مي‌رسيد، اما مردم ولاشان از آن برداشتي براي کشاورزي نمي‌کردند، البته اين جوي آب نيز در سال‌هاي اخير خشک شده است.
 
گارنخود حاصلخيز، مزرعه کبوترخانه‌ها
 
سخنگوي کشاورزان ولاشان اظهار کرد: گارنخود به دليل خاک شني و نزديکي در مسير رودخانه زاينده رود حاصلخيزترين صحراي کشاورزي در ولاشان بود به طوري که تا قبل از توسعه کارخانجات در اصفهان در بين مردم گفته مي‌شد "اگر کسي در اين صحرا زميني براي کشت ندارد به وي اصلا زن نمي‌دهيم "
 
ترکيان تاکيد کرد: صحراي گارنخود داراي يک قنات روباز با آب بسيار زياد بود که سرچشمه آن از روستاي گوجيل در مجاورت  قهدريجان يعني در خاک لنجان سفلي بود که حدودا 12 ماه سال آب دايمي داشت و در انتهاي مسير خود اضافه آن وارد جوي دينان مي‌شد.
 
وي ادامه داد: برنج کاري در ولاشان در قبل از انقلاب فقط در بخشي از صحراي گارنخود انجام مي‌شد، چرا که آب زيادي داشت، اما پياز و گندم نيز از ديگر محصولات آن بود.
 
سخنگوي کشاورزان ولاشان درباره برج‌هاي معروف کبوتر خانه،اظهار کرد: "زِل" و يا همان کود کبوتران خاصيت بسيار قوي براي رشد محصولات کشاورزي دارد و مردم نيز بر همين اساس به طور شريکي يا شخصي و البته با کسب اجازه از اربابان اقدام به ساخت اين سازه‌ها مي‌کردند.
 
ترکيان با تاکيد بر اينکه کبوتر خانه‌هاي ولاشان فقط در گارنخود ساخته نشده است، ادامه داد: تعدادي از اين برج‌ها را در صحراي ولاشان ساخته بودند که برخي تخريب و تعدادي نيز همچنان باقي مانده است، اما در صحراي گارنخود برج‌ها بيشتر و به صورت يک مجموعه زيبا احداث شده بود و پراکنده نيستند.
 
 وي با بيان اينکه مزارع گارنخود دان و آب بيشتري براي کبوتران داشته است، يادآور شد: کبوتر خانه‌هاي گارنخود بيشتر در کنار قنات روباز آن صحرا ساخته شده چرا که نياز آبي اين پرندگان به راحتي تامين مي‌شد.
 
اين عضو سابق شوراي اسلامي ولاشان با اشاره به 22 برج باقي مانده در کل اراضي ولاشان خاطرنشان کرد: متاسفانه امروز اين برج‌ها به پاتوق يا همان "شيره کش خانه" معتادان تبديل شده هر چند سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري خميني شهر اين برج‌ها را به ثبت رسانده و ظاهرا شهرداري هم برنامه‌هايي براي احياي آن دارد.
 
خشکي شط پر آب
 
ترکيان اظهار کرد: البته بخش از مادي معروف و بزرگ "هُرِستان" خميني شهر از بين صحراي گارنخود و روستاي دينان عبور مي‌کند و هنوز هم آب زاينده رود را به باغات آن شهر مي‌رساند.
 
وي گفت: در کنار اين مادي يعني ورودي ولاشان از سمت دينان آسيابي قديمي به مالکيت يک فرد قهدريجاني وجود داشت که امروز ديگر اثري از آن نيست.
 
اين کشاورز درباره زمين فوتبال شط ولاشان گفت: اين محدود 150 جريبي جزو اراضي گارنخود است و در گودي قرار دارد، اما تا قبل از خشکسالي و حفر چاه‌هاي عميق به قدري زمين آن زايش آب داشت که هرزآبه‌هاي آن را به جوي "لارز"  مي‌فرستاند.
 
 ترکيان تاکيد کرد: در سال  1354مردم حدود 15 جريب از زمين‌هاي شط را براي ميدان فوتبال در اختيار ورزشکاران گذاشتند که در حال حاضر دور آن ديوار کشي شده، اما به جاي علف و مَرغ‌هاي سابق خار و خاشاک در آن رويده است.
 لَوَرک بزرگ، حق آبه دار زاينده رود  
 
  وي در ادامه درباره وضعيت صحراي لَوَرک به خبرنگار ايسنا، گفت: مادي معروف روستاي زازران از زاينده رود در منطقه لنجان سفلي سرچشمه مي‌گرفت و پس از ورود به زمين‌هاي آن روستا، آب روستاي جلال آباد و هم‌چنين چهار صحراي زراعي ولاشان يعني لَوَرک، قرطمان، مارو و صحراي ولاشان را تامين مي‌کرد.
 
نماينده کشاورزان ولاشان، ادامه داد: در مزارع  لَوَرک بيشتر گندم کاري انجام مي‌شد، اما کشاورزان آن صحرا نيز از کازروني ارباب آن مِلک، اجازه کاشت 50 جريب بادام و 200 جريب مو را گرفته بودند و از ميوه‌هاي آن بهره مي‌بردند، اما باغ‌هاي ياد شده پس تقسيمات ارضي سال  1342 به تدريج نابود و به زمين‌هاي کشاورزي تبديل شد.
 
ترکيان درباره قلعه ولاشان، اظهار کرد: مالک اين قلعه معروف نيز کازروني ارباب بود که محلي براي اقامت وي در اين روستا محسوب مي‌شد، اما هميشه تعدادي از افراد و خدمتکاران وي در آن قلعه زندگي مي‌کردند.
 
 وي گفت: اين قلعه خشتي بزرگ با وسعت 9 جريب در اوايل دوران پهلوي ساخته شد و هنوز هم در آن خانواده‌اي ساکن هستند.
 
اين کشاورز در پاسخ به سوالي درباره مالکيت قنات روباز بين صحراي لَوَرک ولاشان و زارزان گفت: اين قنات نيز متعلق به روستاي دينان است که از حوالي زمين‌هاي روستاي کافِشان سرچشمه گرفته و با پيوستن به جوي دينان آب را به روستاي ياد شده مي‌برد، اما با خشکسالي‌هاي اخير فقط به يک زباله دان تبديل شده است.
 
ترکيان درباره علت نامگذاري منطقه مسکوني لَوَرک به نام "يوسف آباد" در قبل از انقلاب، تصريح کرد: حدود 60 سال قبل ارباب کازروني تصميم بر اعطاي زمين به رعيت‌ها براي ساخت مسکن در واحدهاي 500 متري گرفت که اجراي آن توسط کدخداي آن زمان ولاشان يعني "يوسفعلي اميني" گذاشته شد که بر همين اساس نام وي بر همين محل تا مدتي ياد مي‌شد.
 
يک چهارم اراضي مسکوني شده است
 
وي خاطر نشان کرد: اساسا در سه صحراي قرطمان، ولاشان و مارو نيز هم‌چون صحراي لَوَرک به دليل کمبود آب مادي، گندم و جو کشت مي‌شد، اما از سال‌هاي پس از انقلاب با ساخت کانال‌هاي بتوني و افزايش تعداد چاه‌هاي سطحي وضعيت زراعت بهتر شد.
 
وي تاکيد کرد: هميشه اربابان بودند که نوع محصول کشت هر سال را تعيين و از طريق کدخدايان محل در تمام روستاهاي اين منطقه اعلام مي‌کردند، اما از زمان اصلاحات ارضي تا کنون مردم به دلخواه خود کشت انجام مي‌دهند.
 
ترکيان با بيان اينکه حمام خزينه‌اي اين روستا در دهه چهل تخريب و حمام‌هاي عمومي جايگزين آن شد، گفت: خانه فرهنگ، تعاوني روستايي، آب لوله کشي باشگاه واليبال و ... از همان دوران در اين محل توسعه يافت.
 
وي با بيان اينکه فقط 10 درصد شغل اصلي مردم ولاشان کشاورزي است، خاطر نشان کرد: با رشد و توسعه کارخانجات اکثر مردم اين آبادي براي کار از محل بيرون رفتند، چرا که کار بر روي زمين‌هاي خرد درآمدي ندارد و برداشت محصول از آن نوعي کمک خرج است.
 
سخنگوي کشاورزان با اشاره به جمعيت شش هزار و 500 نفري در اين محل، افزود: در حال حاضر يک چهارم اراضي اين محل به بافت مسکوني تبديل شده است.
 
ترکيان با بيان اينکه قبلا گله‌هاي بزرگ گوسفند در اين روستا وجود داشت که امروزه از تعداد آن کاسته شده است، ادامه داد: در دهه 1360 و 1370 در بيشتر منازل اين آبادي اعم از کشاورز، کارگر، کارمند و ... گاو داري هم مي‌کردند و اين کار امري عادي بود.
 
وي با اشاره به فشارهاي شبکه بهداشت شهرستان به خروج دام‌ها از مناطق مسکوني، افزود: در حال حاضر دام‌هاي سبک و سنگين در دامداري‌ها و آغل‌هاي ساخته شده مزارع نگهداري مي‌شوند.
 
 نابودي زيبايي‌ها با خشکي زنده رود  
 
سخنگوي کشاورزان ولاشان در بخش ديگري از سخنان خود تاکيد کرد: خشکسالي سال‌هاي اخير به خصوص قطع آب رودخانه زيان‌هاي زيادي به کشاورزان، خاک و محيط زيست اين روستا وارد کرده است.
 
ترکيان با بيان اينکه جريان دايمي آب زاينده موجب پر شدن آب سفره‌هاي زير زميني به خصوص در صحراي گارنخود مي‌شود، خاطر نشان کرد: زماني عمق آب چاه‌ها شش متر بود، اما با وقوع خشکسالي تا 140 متر هم چاه حفر کردند که اين امر نيز موجب وارد شدن املاح زيادي در خاک‌هاي مرغوب شده است.
 
وي ادامه داد: طرح‌هاي توسعه کشت‌هاي گلخانه‌اي در زمين‌هاي خرده مالکي خوب است، اما در شرايط فعلي عملي نيست، چرا که حداقل 18 ميليون تومان سرمايه براي احداث يک گلخانه در هزار متر مربع نياز است که در توان مردم اين محل نيست.

اين کشاورز، خاطر نشان کرد: خشکي زنده رود تمام زيبايي‌هاي طبيعي ولاشان و شهر روستاهاي اطراف آن را نابود کرد و ديگر "پرواز پرندگان، مارگرفتن لک لک‌ها در برنجزار، بازي بچه روباه‌ها، فرار خرگوش‌ها و ..." به چشم نمي‌آيد، زيرا زندگي اين موجودات فقط بستگي به رونق کشت و زرع داشت.
 
از شهري شدن سودي نبرديم
 
ترکيان با بيان اينکه ولاشان تا سال 1384 داراي دهياري و شوراي محلي بود، اظهار کرد: در همان سال اين محل زير مجموعه‌اي از شهر درچه شد که بودجه دولتي دهياري آن نيز قطع شد.
 
وي با انتقاد از بي توجهي شهرداري دُرچه به مشکلات مردم اين محله، گفت: علي رغم پرذاخت انواع عوارض به شهرداري نمي‌دانيم چرا اين قدر به مرمت و آسفالت خيابان‌هاي ولاشان بي تفاوت است و بيشتر به عمران ديگر محلات مي‌پردازد؟
 
وي با انتقاد از بلاتکليفي زمين فوتبال شط، يادآور شد: شهرداري فقط زباله مردم را جمع مي‌کند و خدمت رساني ديگري در خور شأن مردم انجام نمي‌دهد و بيهوده نيست که مردم اين محل اعتقاد دارند از شهري شدن هيچ سودي نبرده‌ايم!