بزرگنمايي:

سپاهان نيوز- »معلوليت محروميت نيست، محدوديت است»؛ شعار زيبا و جانسوز امروز بهزيستي است. شعاري که تشويق‌هاي بسياري را براي مسئولين سازمان‌هاي مرتبط با نابينايان به همراه و دردي جانکاه را براي معلول به دنبال دارد. اينکه محروميت و محدوديت چگونه به يکديگر ربط پيدا مي‌کنند، بحثي است که فقط زماني نسبت به آن دانش پيدا مي‌کنيم که خود معلول باشيم و درد ناشي از محدوديت را چشيده و به دنبال آن به باور محروميت رسيده باشيم.

محدوديت خود موجب محروميت نيست و مي‌توان با استفاده از وسايل کمک توان‌بخشي و با استفاده از توانمندسازي ساير حس‌ها محدوديت را درهمان حد محدوديت نگاه داشت و يا حتي از ميان برد. ولي درصورتي‌که معلولين به‌خصوص معلولين بينايي به تجهيزات اوليه که مي‌تواند نيازهاي آن‌ها را تا حدي مرتفع سازد دسترسي نداشته باشند اين محدوديت، محروميت جسمي و رواني شديدي را به دنبال خواهد داشت. محدوديتي که با شعارزدگي شفا نخواهد يافت.

معلولين بينايي ازجمله اقشاري هستند که در سه حيطه بسيار مهم اعم از مسائل فردي همچون آشپزي، نظافت منزل؛ مسائل شغلي همچون استفاده از سيستم‌هاي اداري و نامه‌نگاري‌هاي سازماني و مسائل اجتماعي همچون ازدواج، فرزند پروري و ... با مشکلات زيادي مواجه هستند.

ازآنجايي‌که ساخت و توزيع وسايل کمک توان‌بخشي و تجهيزات ويژه نابينايان در کشور ما با چالش‌هاي متعددي روبرو است و معلولين بينايي با محروميت شديدي در استفاده از اين ابزارها روبرو هستند بر آن شديم تا تحليلي کوتاه بر سه بخش اثرگذار در اين حيطه داشته باشيم. نقش دولت و بخش خصوصي و خود معلولين در برنامه‌ريزي، ساخت و توزيع تجهيزاتي که مي‌تواند تا حدي مشکلات را حل و زندگي بهتري را براي معلولين به همراه داشته باشد چيست و نقش اين سه گروه چگونه و به چه شکل با يکديگر پيوند خواهد خورد.

کارشناسان ناآگاه سرآغاز ناهماهنگي در حوزه توان‌بخشي

مسئول دفتر نابينايان دانشگاه اصفهان ازجمله نابيناياني است که سال‌ها به‌عنوان يک مقام مسئول نقطه ارتباط اثربخشي در ميان نهادهاي دولتي، بخش‌هاي خصوصي و عموم نابينايان بوده است.

وي در پاسخ به اين سؤال که مهم‌ترين مشکل در تهيه و توزيع وسايل کمک توان‌بخشي در حوزه نابينايان چيست، مي‌گويد: مهم‌ترين مشکل عدم هماهنگي است. ناهماهنگي ميان بخش‌هاي مختلف دولتي، خصوصي و عدم اتحاد و هم‌فکري در ميان نابينايان مهم‌ترين نقيصه است. اين ناهماهنگي موجب عدم برنامه‌ريزي صحيح و درنتيجه شکست طرح‌ها خواهد بود.

توليد تجهيزات مرتبط با معلولين به لحاظ اقتصادي براي شرکت‌هاي خصوصي توجيه‌ناپذير است و درصورتي‌که حمايت لازم چه در زمان خريد و چه در زمان توزيع در ميان معلولين از آنان انجام نگيرد تمامي برنامه‌هاي بخش خصوصي با شکست روبرو خواهد شد

مرتضي هاديان افزود: درصورتي‌که هماهنگي لازم در ميان مراکز دولتي مرتبط با معلولين، بخش خصوصي و کارشناسان معلول به وجود آيد، مي‌توان آينده‌اي بهتر را فراسوي معلولين متصور شد.

وي گفت: نقطه آغازين اين ناهماهنگي از جايي کليد مي‌خورد که ما شاهد به‌کارگيري کارشناسان بينا، کم‌سواد به لحاظ آشنايي با نيازها و توانمندي‌هاي معلولين و بي‌تجربه هستيم. درصورتي‌که در سازمان‌هاي مرتبط با معلولين به‌جاي استفاده از چنين کارشناساني از کارشناسان مجرب معلول استفاده شود، کار آيي افزايش خواهد يافت. چراکه يک معلول خود طعم معلوليت را درک کرده و همين درک که از صدها مدرک بالاتر و مهم‌تر است مي‌تواند راهگشاي مناسبي براي پيشبرد اهداف باشد. اما در گام بعد ناهماهنگي ميان بخش خصوصي و بخش دولتي نمايان مي‌شود چراکه توليد تجهيزات مرتبط با معلولين به لحاظ اقتصادي براي شرکت‌هاي خصوصي توجيه‌ناپذير است و درصورتي‌که حمايت لازم چه در زمان خريد و چه در زمان توزيع در ميان معلولين از آنان انجام نگيرد تمامي برنامه‌هاي بخش خصوصي با شکست روبرو خواهد شد.

مسئول دفتر دانشگاه اصفهان در ادامه به نقش عموم نابينايان اشاره‌کرده و آن را بسيار اثربخش مي‌داند. چراکه عدم اتحاد در ميان معلولين خود زمينه‌ساز بي‌توجهي مسئولين را فراهم مي‌کند. درصورتي‌که معلولين مي‌توانند نقش بزرگي در شناسايي، تست و سفارش محصولات را بر عهده داشته باشند.

قيمت‌ها بر عرش، حمايت‌ها بر فرش

نهادهاي مرتبط با نابينايان که اعضاي آن را خود معلولين بينايي تشکيل مي‌دهند ازجمله مهم‌ترين ارکاني هستند که مي‌توانند به نمايندگي از طرف خود معلولين نقش مؤثري در دستيابي به تجهيزات کمک توان‌بخشي داشته باشند.

نايب‌رئيس انجمن موج نور (انجمن نابينايان) اصفهان در پاسخ به اين سؤال که مهم‌ترين آسيب در حوزه تجهيزات مرتبط با نابينايان چيست، گفت: آسيب موجود دسترس‌ناپذير بودن اين تجهيزات نيست چراکه امروزه به لطف اينترنت، پست و راه‌هاي مشابه دستيابي به تجهيزات چه در داخل و چه در خارج امکان‌پذير است. مهم‌ترين آسيب داخلي قيمت بالاي تمام‌شده اين اجناس است. خانواده‌ها و خود نابينايان غالباً از اقشار ضعيف جامعه بوده و سازمان‌هاي مرتبط همچون بهزيستي و اداره استثنايي حمايت‌هاي لازم را انجام نمي‌دهد.

وي افزود: لازم است دولتمردان ما از طرح‌هاي اجراشده در کشورهاي توسعه‌يافته الگوبرداري کرده تا بتوانند حمايت‌هاي لازم را از معلولين انجام دهند. در اين کشورها از طريق وارد ساختن بيمه به امر توانمندسازي کمک‌هزينه‌هاي لازم براي خريد معلولين انجام مي‌گيرد، البته دولت نيز آن‌ها را تنها نگذاشته و با آگاهي از اينکه يک معلول در رده اول، نيازمند توانمندسازي است نه شعارزدگي خدمات مالي لازم را انجام مي‌دهند.

علي‌اکبر حاتمي در مورد نقش شرکت‌هاي خصوصي اظهار داشت: سازمان‌هاي دولتي با دو مشکل بزرگ روبرو هستند که شرکت‌هاي خصوصي مشکل‌گشاي آن‌ها هستند. يکي از اين مشکلات دارا نبودن کارشناسان مجرب که بتوانند پژوهش‌هاي لازم را در حوزه وسايل توان‌بخشي داشته باشند و يا کار آيي آن را چک کنند. اما دومين مشکل، مشکلات در حوزه ارتباطات است. سازمان‌هاي ما به علت مشکلات حال حاضر نمي‌توانند به‌راحتي با خارج از کشور رابطه داشته باشند. اما شرکت‌هاي خصوصي مي‌توانند فارغ از اين مشکلات نقش تسهيل گر را بازي کنند.

نايب‌رئيس انجمن موج نور اصفهان ادامه داد: اما واقعيتي اجتناب‌ناپذير در اين ميان، چيزي نيست جز اينکه هرچند نياز، امري است که بايد آن را برطرف کرد اما براي بسياري از شرکت‌هاي خصوصي مقرون‌به‌صرفه نيست که در جهت برطرف کردن نيازهاي معلولين اقداماتي را انجام دهند. براي مثال کفش نمره 50 نيز يک نياز است که همگان آن را قبول دارند ولي هيچ کفاشي حاضر نيست به توليد آن بپردازد چراکه بيش از چند جفت در سال فروش ندارد.

وي افزود: در اينجاست که بازهم برگشتي ناخواسته به سمت دولت ايجاد مي‌شود چراکه بدون حمايت دولت نمي‌توان و انتظار هم نمي‌رود که شرکت‌هاي خصوصي اقدام به واردات يا ساخت اجناس مرتبط کنند.

علي‌اکبر حاتمي در پاسخ به اين پرسش که نقش تشکل‌هاي نابينايان به‌عنوان نمايندگان عموم اين جامعه چيست، گفت: البته که نقش اين تشکل‌ها و خود معلولين اثرگذار است و مهم‌ترين اثر آن مي‌تواند به‌صورت انتقال درخواست‌هاي مکرر به سازمان‌ها مرتبط باشد تا تصميمات مهم‌تري را در اين رابطه اتخاذ و تسهيل گر اين راه پرپيچ‌وخم باشند. اما نقش آن‌ها به‌تنهايي راهگشا نيست چراکه کليد اين قفل به اعتقاد من در دستان دولت است که به‌صورت ارائه وام‌هاي کم‌بهره، حمايت از شرکت‌هاي خصوصي و خريد تجهيزات بدون واسطه انجام خواهد شد.

وي افزود: ازجمله ارکان تأثيرگذار در تهيه تجهيزات نابينايان، شرکت‌هاي خصوصي هستند. نقشي که اگر به‌صورت صحيح و به‌جا از آن استفاده شود، مي‌تواند زمينه‌ساز اشتغال‌زايي حتي براي خود نابينايان نيز باشد و مهم‌تر از همه حرکتي سريع به سمت شناخت و برطرف کردن نيازهاي واقعي معلولين را موجب شود.

عدم شناخت توانمندي معلولين ما در بهانه‌تراشي‌هاي مسئولان

يغمايي ازجمله مديران موفق اين روزهاي شرکت‌هاي خصوصي است که درزمينهٔ واردات تجهيزات ويژه معلولان تلاش مي‌کند. وي که در اقدامي نو به جستجو در سرتاسر جهان پرداخته و مهم‌ترين و کاربردي‌ترين وسايل موردنياز نابينايان را از کمپاني‌هاي بزرگ خريداري و در دسترس نابينايان قرار داده، روزهاي خوبي را پيش روي خود مي‌بيند.

بااين‌حال ارزيابي خوبي از وضعيت تجهيزات توان‌بخشي ويژه نابينايان در داخل ندارد و مي‌افزايد: برداشت من از جلسات متعددي که در طول چند ماه گذشته با سازمان‌هاي مختلف برگزار کرده‌ام اين است که پيش‌زمينه فکري و اطلاعات کاملي در اختيار مسئولين ذي‌ربط وجود ندارد. تنها پيشرفت‌هايي که من در مشاهدات ميداني خود ديده‌ام موفقيت‌هاي نرم‌افزاري بوده است. عقب‌ماندگي مهم‌ترين اصلي است که در بخش توان‌بخشي چه در حيطه نابينايان و چه در ساير معلولين به چشم مي‌آيد.

مشکل ما عدم‌حمايت از تجهيزات مدرن به بهانه حمايت از توليدات داخلي است. توليدات داخلي بي‌کيفيت که نتوانسته مشکلات نابينايان را حل کند و سازندگان آن نيز خواهان رقابت و بالا بردن کيفيت کالاهاي خود نيستند

يغمايي در پاسخ به اين سؤال که چرا اين عقب‌ماندگي صورت پذيرفته است، مي‌گويد: شناخت. تنها واژه‌اي که به ذهن من مي‌رسد اين واژه است. عدم شناخت توانمندي‌ها و استعدادهاي نابينايان در ايران و دست‌کم گرفتن آن موجب مي‌شود تا هرکسي به خود اين حق را بدهد تا آن‌ها را به چشم حقارت بنگرد. درصورتي‌که مسئولين مرتبط باورهايشان را تغيير دهند و معلولين را بپذيرند ديگر چه بهانه‌اي باقي مي‌ماند تا عملي در راستاي تجهيز کردن آن‌ها به وسايل کمک توان‌بخشي انجام نگيرد.

وي بزرگ‌ترين مشکل پيش روي خود در بخش دولتي را رعايت نشدن کنوانسيون ژنو مي‌داند. بر اساس اين کنوانسيون بين‌المللي تمامي تجهيزات وارداتي براي معلولين از معافيت مالياتي برخوردار خواهد بود. درحالي‌که اگر شما بخواهيد يک عصاي ساده را وارد کنيد حدود 110 درصد حق گمرک بر آن افزوده مي‌شود اين ماليات هزينه‌اي است که يک معلول از پرداخت آن عاجز است.

مدير اين شرکت خصوصي، مي‌افزايد: زماني که مسئولين کشوري بر اين امر معتقد نيستند که کالاهاي خاص مخصوص افرادي است که به آن نياز دارند بنابراين بايد از آن حمايت شود نه اينکه با افزايش قيمت مواجه شود نتيجه‌اي جز اين ندارد که ماکروفرگويا در ليست کالاهاي لوکس قرار مي‌گيرد. ديگر مشکل ما عدم‌حمايت از تجهيزات مدرن به بهانه حمايت از توليدات داخلي است. توليدات داخلي بي‌کيفيت که نتوانسته مشکلات نابينايان را حل کند و سازندگان آن نيز خواهان رقابت و بالا بردن کيفيت کالاهاي خود نيستند.

وي گفت: با تمامي اين تفاسير تأثيرگذارترين قشر در اين ميان خود نابينايان هستند. درصورتي‌که از حدود 600 هزار نابيناي کنوني 10 هزار نفر از کالاهاي مدرن استقبال کنند و هزار نفر از آن‌ها خريد انجام دهند شرکت‌هاي مختلف خصوصي وارد بازار خواهند شد. اين ورود موجب تجهيز تر شدن اين بازار است. اما مهم‌تر از خريد آگاه ساختن همگان از توانمندي‌هاي بالقوه و بالفعل کنوني است. نابينايان بايد در هر زمان و هر مکان که امکان دارد اين توانمندي را بروز دهند تا همگان مجبور شوند آن‌ها را بپذيرند و حقوقشان را اجرايي کنند.

درهرحال مثلث معلولين، مسئولين و شرکت‌هاي خصوصي در کش‌وقوسي با يکديگر قرار دارند تا معايب يکديگر را برطرف کرده و قطار محروميت يا محدوديت معلولين را ترميم و زندگي آن‌ها را پربارتر کنند. دردي که شعار نمي‌خواهد، کارشناس مجرب مي‌خواهد. دردي که پول کلان نمي‌خواهد، دانش و آگاهي مي‌خواهد و در نهايت دردي که فرياد نمي‌طلبد، پيگيري مي‌خواهد.