بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اصفهان- 17 مرداد که با عنوان روز خبرنگار از آن یاد می شود ؛ همه ساله تنها به چند پیام تبریک و چند وعده کهنه و تکراری خلاصه می شود در حالی که مطالبات خبرنگاران همچنان بر زمین مانده است.
در حالی که تمام اقشار جامعه در مقاطع مختلفی از تاریخ به جهش های قابل توجهی در حیطه امتیازات شغلی دست پیدا کرده اند؛ خبرنگاران در ایران همچنان در حاشیه و کم اهمیت تلقی می شوند.
شاید اگر روز شهادت محمود صارمی از خبرنگاران ایرنا در سال 1377 به عنوان" روز خبرنگار" نامگذاری نمی شد؛ این گروه پرتلاش و سخت کوش هرگز مجالی برای بیان انبوه دردها و مشکلات خویش نمی یافت، هر چند این یک روز هم اغلب با چند پیام تبریک و چند جلسه تجلیل به پایان می رسد.
**ماهیت خبرنگاری؛ سخت واسترس زا
خبرنگاری به عنوان حرفه ای سخت مطرح است. در آئین نامه مشاغل سخت و زیان آور علاوه بر تعیین نحوه فعالیت کمیته های استانی و جایگاه شورای عالی حفاظت فنی، از سه گروه شغلی شامل شاغلان در زندانها و ندامتگاه‌ها که با زندانیان در ارتباط هستند، شاغلان در مراکز روان درمانی که با بیماران روانی در ارتباط هستند و خبرنگاران به عنوان مشاغل سخت و زیان آور نام برده شده و تعیین مصادیق خبرنگاری نیز بر عهده کمیته های استانی قرار گرفته است.
استرس مداوم شغلی، همجواری مداوم با وسایل الکترونیکی و اثرات خطرناک آن برای بدن، فشارهای روحی ـ روانی، ضعف ‌بینایی و شنوایی، آسیب های حرکتی، امراض پنهان، عوارض قلبی- عروقی، افسردگی و تنش های مکرر که در حرفه خبرنگاری بسیار شایع است و از آن شکایت می‌شود، از جمله پیامدهایی است که حتی با گذشت چند سال پس از بازنشستگی می‌تواند در فرد بروز کند.
با این وجود این که شغل خبرنگاری سخت و زیان آور قلمداد شده، اما هنوز مشخص نیست آیا خبرنگاری توانسته با تکیه بر این قانون بازنشسته شود یا خیر؟ در این میان برخی نیز می گویند شغل خبرنگاری قرار است ازفهرست مشاغل سخت و زیان آور حذف شود.
**خبرنگاران؛ کارگران فرهنگی با معیشت ضعیف
کم بودن دستمزد و حقوق خبرنگاران هم بسیاری از آنان را از تمرکز بر روی کار و حرفه خود دور و آنها را ناگزیر به انتخاب شغل دوم می کند؛ حقوق ناکافی برای خبرنگاران علاوه بر این که روی انگیزه آنان تاثیر سوء می گذارد زمینه های وابستگی آنان به جناح و جریان خاص و انتشار گزارش هایی القاگر در راستای منافع جریان های متبوع را در رسانه ها فراهم می کند.
در این میان وضعیت خبرنگاران آزاد و حق التحریری به مراتب از سایر فعالان این عرصه بدتر است؛ نبود حقوق ثابت و مشخص و عدم امنیت شغلی، این گروه را به شدت نگران کرده است ، بیشتر خبرنگاران با قراردادهای حق التالیفی در مطبوعات و خبرگزاری ها مشغول فعالیت هستند و در واقع حکم یک کارگر روز مزد را دارند. این در حالی است که خبرنگار گاهی تا 20 ساعت در روز کار می کند و پروسه زجرآوری را برای تهیه و تولید خبر متحمل می شود.
**امنیت شغلی، سرابی دور از دسترس
خبرنگاران در ایران امنیت شغلی ندارند و هر روز ممکن است شغل خود را از دست بدهند ؛ خط قرمزهای مشخص و شاخص های شفاف و عینی برای جرم تلقی شدن آنچه در رسانه ها منتشر می شود وجود ندارد.چه بسیار خبرنگارانی که یک شبه شغل خود را به خاطر منتشر شدن یک تیتر یا گزارش در روزنامه متبوع یا خبرگزاری خود از دست داده اند و از کار بیکار شده اند. متاسفانه مرزبندی دقیقی از تخلف و در نظر گرفتن مجازات های جایگزی به جای توقیف رسانه ها برای تامین امنیت شغلی خبرنگاران آن رسانه وجود ندارد. هیچ قانون مشخصی برای پاداش، یا تسویه حساب در مواردی که خبرنگار دیگر تمایل به ادامه کار ندارد تعریف نشده است.
**بیمه خبرنگاران؛ کلاف سردرگم!
نبود حمایت های بیمه ای هم از دیگر مشکلات خبرنگاران است که هزینه های زیادی را بر آنان تحمیل می کند؛ بیمه خبرنگاران هنوز ساز و کار درستی ندارد. هر چند که برخی از اصحاب رسانه توانستند در این مورد به وضعیت خوبی برسند اما حقیقت آن است بسیاری از خبرنگاران هنوز بیمه نیستند و تکلیف سال های متمادی که در این عرصه تلاش کرده اند مشخص نیست.در این میان بسیاری از کارفرماها هم از زیر بار مسئولیت های بیمه ای شانه خالی می کنند . در برخی موارد هم بیمه خبرنگارارن سفارشی و بر اساس آشنابازی بوده است.
علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در 12 تیرماه سال جاری در جلسه کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: مساله بیمه خبرنگاران که در برنامه ششم توسعه هم آمده هنوز حل نشده است، این باید قانونمند شود و از موضوعاتی است که به نظر من باید در این مجلس به نتیجه برسد.
رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: این مساله را اگر لازم است با دولت هم مطرح کنید شاید آنها لازم باشد لایحه ای بدهند، شما می توانید وزیر ارشاد را بخواهید و با او به بحث بپردازید. شما روی این موضوع فشار بیاورید چرا که به نظرم مساله مهمی است.
وی با بیان اینکه طرح جامع رسانه‌ها در دو یا سه مجلس دست به دست شد، خاطر نشان کرد: روی طرح کار شده است. دولت می‌خواست لایحه بدهد، اما نداد. شما طرح دهید. رسانه‌های مختلف، نظام جامع رسانه‌ای می‌خواهد، این نیز جز نکاتی است که می‌توانیم انجام دهیم.
لاریجانی با بیان اینکه نگرانی در مورد خبرنگاران وجود دارد، خاطر نشان کرد: خبرنگاران رابط بین مردم هستند، اما خودشان از پشتیبانی ثابتی برخوردار نیستند. مساله بیمه آن‌ها حل نشده است. در برنامه ششم آمده است می‌توان نظام جامع صنف خبرنگاران و هنرمندان را در مجلس به نتیجه رساند. اگر آن‌ها آینده نداشته باشند، نگاه منفی در بینشان ایجاد می‌شود.
نکته دیگر آن که مشکل، تنها بیمه نشدن خبرنگاران نیست بلکه از آنجا که یکی از شرایط مندرج در اساسنامه خانه مطبوعات برای عضویت در این خانه داشتن بیمه است، لذا این مساله موجب شده حتی افرادی که بیش از پنج سال سابقه فعالیت در خبرگزاری ها را دارند نتوانند به عضویت خانه درآیند و به همین دلیل هم در انتخابات سال جاری هیئت مدیره خانه حق رای نداشتند.
**آزادی رسانه ها؛ قانون وارونه!
نبود امکان دسترسی به اطلاعات آزاد و دقیق یکی از چالش های کار خبرنگاران در کشور ما است که مانع از تهیه گزارش های موثر می شود.به این مساله انواع تهدید ها و عدم مصونیت قضایی خبرنگاران را هم باید اضافه کرد.
اگرچه قانون «دسترسی آزاد به اطلاعات» از سال 1392 ابلاغ شده است، اما به خاطر نبود فرهنگ و زیرساخت های لازم، اجرای این قانون تا کنون کارآمدی چندانی نداشته و به خبرنگاران کمک چندانی نکرده است. این در حالی است که بسیاری از روزنامه نگاران و خبرگزاری و حتی برخی خبرنگاران به دلیل نبود امنیت شغلی و حمایت های قانونی لازم، از انتشار و استفاده از معدود اطلاعات مهم و مستندی هم که به دست می آورند، خودداری می کنند.
**جذب خبرنگاران حرفه ای؛ اصل فراموش شده
ورود آسان و بی ضابطه برخی افراد غیر حرفه ای و غیرمتخصص به حرفه خبرنگاری کیفیت کار خبری را در بسیاری از رسانه ها کاهش داده است و این مساله اکنون یک چالش محسوب می‌شود.
شاید برخی احساس کنند که راحت ‌ترین کار امروز جامعه خبرنگاری است اما همه باید بدانند رونامه ‌نگاری و خبرنگاری یک شغل مقدس و مهم است و رسانه‌ها نباید اجازه دهند هر فردی به عنوان خبرنگار وارد این عرصه شود.
**حمایت و اعتماد درون سازمانی؛ اخلاقی که کمرنگ است
رفتار برخی مدیران و دبیران سرویس رسانه ها با خبرنگاران نیز ظالمانه است. این مدیران خبرنگار را استثمار کرده هیچگونه حقی از جمله بیمه و حقوق مناسب برای خبرنگاران خود قائل نیستند.در این میان مرجع مقتدر و مطلوبی هم وجود ندارد که در صورت بروز رفتارهای اینچنینی خبرنگار بتواند به آن پناه ببرد.در این مواقع خبرنگار یا مجبور است راه حل مدارا و تغافل در پیش گیرد و یا این که آن رسانه را ترک کند؛ بدون آنکه از او دلجویی شود.
از سوی دیگر مدیرانی نیز هستند که از وضعیت بد مالی خبرنگاران سوء استفاده می‌ کنند و در صورت تنش با خبرنگار این ضعف او را وسیله ای برای سکوت خبرنگار قرار می دهند تا خبرنگار همچنان بسوزد و بسازد. نتیجه این شرایط این است که خبرنگار از کار حرفه ای خود بازمی ماند و فشار روانی بالایی را تجربه می کند و گاهی ممکن است حتی به دریافت هدیه و انتشار رپرتاژ آگهی روی می آورد.
خبرنگار، سردبیر و مدیرمسئول در عرصه رسانه شبیه انگشتان یک دست هستند که باید با یکدیگر هماهنگ باشند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن نقش آفرینی کنند.
بسیاری از مولفه های خبر به درک و فهم خبرنگار باز می گردد اما برخی رسانه ها، خبر را آن چیزی می دانند که باید توسط خود آنان مخابره شود و به این ترتیب به راحتی تولیدات خبری خبرنگار را زیر و رو می کنند.
**اخلاق غیرحرفه ای در حوزه خبر: از کپی تا بردگی
یکی دیگر از مشکلات خبرنگاران، فقدان نظارت موثر بر تولیدات خبری است. در بسیاری از مواقع دیده شده که خبرنگار یک خبرگزاری با صرف ساعت ها وقت و حوصله گزارشی را تهیه می کند اما در فاصله اندکی پس از نشر بدون ذکر منبع و نام خبرنگار در سایر سایت های خبری و یا روزنامه های محلی به چاپ می رسد.در این میان بی توجهی مدیران خبرگزاری ها و عدم برخورد با منابع متخلف نیز مسئله ای سوال برانگیز است.
واقعیت شرم آوری که اگر از آن به "بی رحمی صنفی" تعبیر کنیم گزافه نگفته ایم. باید پرسید در زمانی که تقریبا تمام فعالان عرصه خبر از فرایند تهیه خبر آگاهی داشته و نسبت به سختی ها و مراحل دشوار آن اشراف کامل دارند چرا حتی به عضوی از خودشان هم رحم نمی کنند و با رواج این بی اخلاقی؛ سنگینی دیگری بر شانه های بی رمق هم صنفی خود تحمیل می کنند؟
این رفتارغیر حرفه ای از سوی برخی کارشناسان به "بردگی خبر" نیز نام گرفته است. از آن جهت که گروهی از خبرنگاران همانند بردگان با زحمت و مشقت و با کمترین پاداش به رویداد سازی می پردازند؛ اما گروهی دیگر به راحتی، بدون صرف وقت و هزینه و با استفاده از مطالب و گزارش های آماده، سود هنگفت کسب می کنند و برای خود اسم و رسمی به هم می زنند.برخی کارشناسان هم در این زمینه معتقدند برخی روزنامه ها و سایت های خبری بیشتر زباله خبری تولید می کنند و موازی کاری را به جان حرفه خبر انداخته اند.
پر واضح است فقدان قانون مشخص و عدم برخورد صریح با متخلفان از عمده دلایل این بی مهری در حق خبرنگاران است.
*حرف آخر: هنوز اندر خم یک کوچه ایم
خبرنگار؛ 365 روز سال را می نویسد. در تمام ساعت هایی که مسئولان پس از جلسات طولانی به خانه می روند و وقت خود را به استراحت می گذرانند، خبرنگاران علاوه بر حضور فیزیکی در آن جلسات تا ساعت ها بعد مشغول نوشتن و تنظیم و تهیه خبر هستند. در تمام رویدادی های تلخ و شیرینی که مردم به نظاره می ایستند؛ این خبرنگاران هستند که می دوند، می تپند و تمام هم و غمشان ثبت وقایع است.
خبرنگاران در تمام این روزها تنها یک روزمجال می یابند سفره دلشان را باز کنند. در این روز تمام مطالباتشان که نسل به نسل چرخیده هر سال تکرار می شود و تا سال آینده بر زمین می ماند.
شاید به خاطر همین غربت مستمر است که این جمله بنیامین صدر در هشتمین شماره روزنامه همشهری سال 1384 همچنان توصیف کننده شرایط خبرنگاران است: خبرنگاران؛ کارگرانی که همچنان می نویسند!!
مشکلات و مطالبات خبرنگاران واضح و مشخص است. مسئولان هر سال آن ها می شنوند؛ خبرنگاران آن قدر قانع و نجیب بوده اند که چیزی به خواسته هایشان اضافه نشده است.آن ها هر سال چند درخواست تکراری دارند. مسئولان سر و ته روز خبرنگار را با یک تجلیل نه چندان مطلوب هم می آورند، قول هایی می دهند و می روند و از فردا خبرنگار به رسالت خویش بر می گردد.
سالیان مدیدی است که مشکلات این قشر محجوب حل نشده باقی مانده اما با این حال با تلاش این امانتداران، خبر و خبررسانی هر سال به سکوهای توسعه و پیشرفت صعود می کند.
خبرنگاران که خود کاشف معضلات و در بسیاری از موارد حلال مشکلات مختلف در حوزه های متنوع هستند؛ متاسفانه برای خود کاری نتوانسته اند بکنند و هنوز اندر خم یک کوچه مانده اند.
روشن است گره ها تنها به دست دولت باز نمی شود. برای حل همه مشکلات خبرنگاران نیازمند همکاری دیگر بخش ها از جمله مجلس است. نمایندگانی که در برهه های مختلف در حمایت از معلمان، کارگران، پرستاران، سربازان و سایر گروه ها نطق های زیادی داشته اند خبرنگاران را ازیاد برده اند؛حال آن که برای خبرسازی ها و تبلیغات رسانه ای خود بر توانایی خبرنگاران تکیه می زنند!! نمایندگان باید بدانند مردمی ترین حرفه، خبرنگاری است و مجلس به عنوان مردمی ترین نهاد اگر برای احقاق حقوق خبرنگاران حرکتی نکند؛ اجحاف بزرگی در حق جامعه بزرگ رسانه ای کشور روا داشته است.
هنوز مشخص نیست متولی دغدغه های خبرنگاران کیست؛ اما به طور یقین دولت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجلس شورای اسلامی و صاحب نظران حوزه رسانه هر یک در بهبود اوضاع خبرنگاران یک سهم تعریف شده دارند که اگر آن را به منصه ظهور برسانند می توان امیدوار بود روزی از تقویم ایران با عنوان" روز تحقق مطالبات خبرنگاران" نامگذاری شود.
گزارش: فاطمه زمانی
9861/ 6022