بزرگنمايي:

پیام سپاهان - کاشان - آیین های ماه محرم در ایران غالبا با برگزاری مجالس عزاداری همراه است اما در استان اصفهان به صورت ویژه و خاص برگزار می شود که از پشتوانه مذهبی و فرهنگی پرباری برخوردار است.
به گزارش ایرنا، برآیند اسناد موجود این است که مردمان این دیار کهن همواره در امور دینی و مذهبی پیشتاز بوده و اهالی متدین آن ارادتی ویژه به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) داشته اند به طوری که برپایی برخی آیین ها در این نقاط حتی به سده های نخست اسلامی باز می گردد.
آیین های محرم در جای جای این استان پهناور تاریخی پس از قرنها هنوز با شکوه خاص برگزار می شود به طوری که ارادتمندان و عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را از اقصی نقاط ایران اسلامی به این خطه می کشانند تا جان و روح خود را در این عزاداری ها شست و شو دهند و بهره وافر ببرند.
کاشان از جمله شهرستانهای این استان واقع در 200 کیلومتری شمال اصفهان، یکی از مهمترین خاستگاه های شیعه بوده و اکنون با فعالیت نزدیک به 700 هیات مذهبی به ویژه در ماه های محرم و صفر به استمرار سنت های محلی و حفظ آیین های ملی و مذهبی مانند واقعه عاشورا کمک شایانی می کند.
** علم گردانی
آیین سنتی مذهبی علم گردانی درخور و بیابانک قدمتی 445 ساله دارد که همزمان با روز تاسوعای حسینی طبق آداب و رسوم سنتی اجرا می شود، به گزارش ایرنا، به هنگام برگزاری این آیین سنتی مذهبی، عطر و دود اسپند در کوچه و ورودی خانه ها به مشام می رسد و اهالی محله با اسپند و گلاب و آب به استقبال علم می روند.
2 علم در خور هست که در بالای یکی نشانه یک دست و دیگری علامتی اسلیمی است با 2 برگ تنه چوب. علم را را پارچه و دستمال های ابریشمی سیاه بندند.
طوق یا سر یکی از علم ها نقش تاج مانند است که آنها بنابر نوشته روی آن، این علم را ' سید رضا ' فرزند ' سید شهاب موسوی خوری ' در سال 983 قمری وقف حسینیه خور کرده است.
علم گردانی در خور و بیابانک موروثی است که بیشتر سادات عبادی و موسوی این آیین را انجام می دهند.
هرساله در تاسوعای حسینی علم توسط سادات برای تبرک به منازل اهالی شهر خور برده می شود.
**"زار خاک"
آیین "زار خاک" از اصلی ترین این مراسم در خطه شرق اصفهان به شمار می رود که عصر تاسوعا در قلعه تاریخی روستای قورتان برگزار می شود.
زار خاک به شکل معمول از روز اول تا دوازدهم محرم برقرار است، اما روز تاسوعا روز برگزاری آیین اصلی است و در این روز جمعیت بسیاری به میدان و خیابان اصلی روستا می‌آیند؛ در این آیین پیر و جوان، زن و مرد و همه اهالی روستا حضور دارند.
مردم این روستا در 2 دسته سید شال سبز و مردم عادی به راه می افتند و شال های خود را تکان داده و ذکرهایی زمزمه می کنند.
روز تاسوعا مراسم عزاداری یاد شده از صبح تا اذان ظهر ادامه دارد، ابتدا همه کوچه‌ ها و خیابان‌های خاکی با آب شسته و سپس در میانه راه کاه پاشیده می‌ شود تا جایی که کاه تمامی معابر را پر کند.
شروع آیین با گرداندن شال‌ها آغاز می‌ شود که به آن "شال‌گردانی" می‌ گویند، سپس دسته سادات شروع به حرکت کرده و به دنبال آنها عموم مردم حرکت می ‌کنند و تا کمی پیش از غروب آفتاب همه روستا را می‌ پیمایند، در طول حرکت در روستا هر چند قدم، همه دسته می‌نشیند، مشتی کاه بر سر می‌ریزد و سپس به راه خود ادامه می ‌دهد.
** شبیه سازی فرات و صحرای کربلا
شهر هرند از جمله کانون های اصلی عزاداری شرق اصفهان به شمار می رود که سوگواران زیادی را از دیگر مناطق شرقی به این شهر می کشاند، در آیین شبیه سازی فرات و صحرای کربلا، تمامی صحنه های واقعه کربلا شبیه سازی می شود و به صورت آیین عزاداری از مکانی موسوم به قدس الحسین این شهر به طرف حسینیه ادامه می یابد.
تمامی ویژگی های صحرای کربلا از جمله کاروان ها، اسرا، رودخانه، شهیدان و سپاه یزید در این شبیه سازی وجود دارد.
** فانوس گردانی
فانوس گردانی در شام غریبان اصلی ترین آیین کوهپایه است، حرکت بزرگ عاشوراییان محله جبل و حرکت به سوی امام زاده شاه ناصر نیز جلوه خاصی دارد، در کنار آن از اول محرم تا پایان دهه هر روز به نام یکی از شهدای کربلا مراسم تعزیه خوانی سنتی در جوشقان واقع در این منطقه و حسینیه با قدمت 200 سال از نسل به نسل برگزار می شود و از شهرستان های اطراف هم می آیند.
**چاووش عزا
آیین های ماه محرم در کاشان و برخی شهرهای همجوار با نصب پرچم ها در معابر عمومی بتدریج نمایان و با حضور دسته چاووش عزا در بازار قدیمی شهر در آخرین روز ماه ذی ‌الحجه به عنوان نخستین دسته عزاداری جهت آگاه کردن مردم از فرا رسیدن ماه پیروزی خون بر شمشیر آغاز می شود.
مجالس عزاداری در کاشان از شب نخست محرم به جد در مسجدها، حسینیه ها و هیات ها آغاز می شود و در کنار آن روزانه یکی از هیات های عزاداری بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته می تواند در بازار حضور یافته و به برگزاری آیین سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و 72 تن از یاران ایشان بپردازد.
سوگواری محرم و صفر در دیار کاشان با آیین های ویژه ای مانند سقایی و شمع زنی نیز همراه است.
**سقایی
افراد که به طور معمول در عنفوان جوانی با برگزاری آیینی خاص به سقایی می رسند، در قالب چهار دسته در دهه نخست محرم با بستن لنگی به کمر، انداختن مشک سقایی بر دوش و جام‌ های فلزی به دست در بازار کاشان بین عزاداران حضور یافته و سوگواران را به یاد لب تشنه علمدار کربلا سیراب می کنند.
**شمع زنی
چند گام مانده به غروب روز تاسوعا، آئین شمع‌زنی با روشن کردن 72 شمع به تعداد یاران با وفای حضرت امام حسین (ع) در 40 باب مسجد و زیارتگاه به یاد 40 منزل اسرای کربلا با حضور جمع قابل توجهی از پیروان فرهنگ عاشورایی به ویژه با استقبال بانوان کاشانی برگزار می ‌شود.
سوگواری گرچه در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به اوج خود می رسد اما پس از دهم محرم همچنان محفل ها در کاشان تا شب شانزدهم ادامه می یابد که به شب شش امام حسین (ع) معروف است.
**نخل برداری و نخل بندان
همچنین برگزاری آیین نخل‌برداری که نمادی از تشییع پیکر پاک حضرت سید الشهدا (ع) می باشد، در روز عاشورا با پنج نخل سرپره، فین، باغ، کلهر و باباشرف به طور ویژه با حضور پرشور و اعتقاد خاص خیل عزاداران در کاشان و برخی دیگر از نقاط شمالی استان اصفهان برگزار می شود.
نمونه دیگر آن آیین سنتی- مذهبی نخل بندان در شهر زواره از توابع شهرستان اردستان در فاصله 118 کیلومتری شمال شرقی اصفهان است.
نخل نماد تابوت و نخل گردانی نماد تشییع جنازه حضرت سید الشهدا (ع) و یاران ایشان است که بتدریج با ساخت حسینیه ها و ایجاد صفه نخل، اجرای آیین نخل بندی و نخل گردانی منظم تر شد.
این نخل سالانه آخرین جمعه منتهی به آغاز ماه محرم از چوب تهیه و به وسیله پارچه های رنگارنگ پوشیده و تزیین می شود که بستن پارچه ها و آماده سازی آن نخل بندان نام دارد.
بستن پارچه ها به نخل همراه با روضه های سنتی، ذکرها و توسل به ائمه و حضرت سید الشهدا (ع) انجام می شود که دیگر افراد حاضر هم با صدای بلند همراهی می کنند.
این آیین سنتی- مذهبی صبح زود همراه با زیارت عاشورا رو به روی صفه نخل و سپس پخش نذری آغاز و در پایان هم آش نذری توزیع می شود.
مشابه این برنامه در اردستان شب های دهه نخست محرم پس از عزاداری و نخل گردانی درون حسینیه روباز راهمیان انجام می شود و مردان جوان در میان همراهی حاضران با صدای اندوهگین و چشم های اشکبار، با بلند کردن نخل چند مرتبه آن را به گردش در می آورند.
یکی دیگر از آیین های زواره تعزیه خوانی است که در دهه نخست محرم در حسینیه بزرگ این شهر اجرا می شود، جمعیت زیادی از عزاداران تا پاسی از شب در آن شرکت می کنند.
**جاروکشی
این آیین هرساله در تکیه تاریخی ارشاد علیای نطنز با حضور پیرغلامان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) برگزار می شود.
پیرغلامان بیرون از تکیه جارو به دست صف می کشند و با همراهی مردم و خواندن ذکری ویژه وارد تکیه می شوند و یک نفر با کوزه آب جلوی بقیه حرکت می کند.
**ذاکری، جغجغه زنی و پرسه زنی
شب تاسوعا یا همان شب نهم محرم، در مسجدی به نام یسمان آیین ذاکری برگزار می شود؛ به این صورت که مردم در مسجد جمع شده و نوحه‌ هایی را با آهنگ ‌ها و سبک‌ های ابیانه قدیم با خود زمزمه می‌کنند.
سوگواری ابا عبدالله ‌الحسین (ع) در روز تاسوعای حسینی با عنوان جغجغه زنی در روستای ابیانه از دیگر آیین های مورد توجه است؛ پس از آغاز نوحه‌خوانی، صدای بهم خوردن جغجغه‌ های چوبی آغاز می‌ شود که فضای خاصی را ایجاد می ‌کند.
جمع عزاداران صبح تاسوعا و عاشورا با قدام زدن در کوچه‌ ها مقابل خانه ‌های دارای نذری ایستاده با صدای بلند فاتحه‌ای می‌خوانند و سراغ خانه بعدی می‌روند.
**نان عباسعلی
نذری به ویژه توزیع خوراکی ها و نوشیدنی ها یکی از آیین های مشترک در نقاط شمالی استان اصفهان است که از جمله در این زمینه می توان به نذر شیر و پختن نانی در روز تاسوعا با نام نان عباسعلی در کاشان و آران و بیدگل اشاره کرد.
مردم آران و بیدگل در شب تاسوعا دیگ های نذری نوعی حلوا (به زبان محلی ترحلوا) را برپا می کنند و پای این دیگ ها به راز و نیاز و طلب حاجت می پردازند.
صبحگاه، عزاداران با این ترحلوا و نانی که مردم روز تاسوعا به نام حضرت ابوالفضل العباس (ع) می پزند (نان عباسعلی) پذیرایی می شوند.
**سنج زنی
شهرستان آران و بیدگل با بیش از 120 هیات مذهبی، از ظرفیت زیادی در زمینه آیین ‌های سنتی برخوردار است که از جمله آنها می توان به سنج زنی اشاره کرد.
آیین سنج زنی یا نمایش سنگ زدن گروهی در مخالفت با سپاه شمر برای تاختن با اسب ها بر پیکر بی جان شهدای کربلا می باشد.
گروهی به شکل نمادین در این آیین با چوب هایی که سنگ یا سنج نامیده می شود، به حرکت درآمده و اشعار خاصی را با گویش محلی زمزمه می کنند.
**سقاخوانی
سقاخوانی از دیگر آیین های سنتی است که ارادتمندان به حضرت امام حسین (ع) در حالی که با یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه ای در دست دارند، به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران حسینی را سیراب می کنند.
**آیین خیل عرب
خیل عرب از دیگر آیین های عزاداری شهرستان آران و بیدگل است که در روزهای 11 و 12 محرم در شهر نوش آباد برگزار می شود که نماد حرکت طایفه بنی اسد برای خاکسپاری پیکرهای بر زمین مانده شهدا در صحرای کربلا است.
این آیین به صورت نمادین در نوش آباد اجرا می شود و در آن گروهی عزادار در حالی که لباس سفید عربی بر تن دارند، با ضربات موزون نی های چوبی، اشعار موزون می خوانند و ژرفای اندوه خود را به نمایش می گذارند.
** طوق گردانی
مردم شهر ابوزیدآباد از توابع آران و بیدگل نیز پس از یک دهه عزاداری و سوگواری در حسینیه ها و تکایا، صبح روز عاشورا به برگزاری آیین های طوق گردانی و نخل برداری می پردازند.
بزرگترین میدان گاه کهن ابوزیدآباد به نام میدان اعتمادی روز دهم ماه محرم هر سال میزبان آیین نخل برداری، طوق گردانی و ذوالجناح گردانی است و هنگام اجرای هر پرده از رویدادهای روز عاشورا به صورت نواخوانی جمعی و سنتی در میانه میدان خوانده می شود.
**کتل
کتل زیباترین و باشکوه ترین آیین شهر نوش آباد در روز عاشوراست.
نوش آبادی ‌ها کتل را نماد علی اصغر می دانند، گر چه این سنت با آیین های برکت بخشی، باران خواهی و حاصلخیزی ایرانی که کودکان در آن نقش محوری دارند، ارتباط اساسی دارد.
کتل کودکی است که روز عاشورا بر اسبی تزیین شده، می ‌نشانند که البته ترتیبش چنین است که پیش از تولد کودک نذر می کنند تا اگر نوزاد پسر شود، در نخستین یا دومین عاشورای پس از تولدش کودک را کتل کنند.
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آران و بیدگل در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: آیین های عزاداری سنتی مانند چاووش خوانی، سنج زنی، العطش، خیل عرب، سقایی و حتی نذرها و اطعام عزاداران در این منطقه از یک پشتوانه فکری و فرهنگی پرباری برخوردار است.
میثم نمکی افزود: برای نمونه آیین سنتی تعزیه در آران و بیدگل در زمان آل بویه بسیار رایج بوده و تعزیه خوانان نامی با برپایی آیین های تعزیه خوانی در مسجدها و تکیه ها، واقعه کربلا را برای مردم بازگو می کردند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل گفت : آیین های عزاداری محرم در منطقه شمال استان جایگاه ویژه ای دارد، همچنان که تاکنون هشت آیین مذهبی و عاشورایی تنها از این شهرستان در فهرست آثار ملی جای گرفته است.
مجید نوری با اشاره به ثبت سقاخوانی، شمع گردانی، سنج زنی، خیل عرب، روز عاشورای ابوزیدآباد و همچنین پخت نان عباسعلی، قهوه و حلوا شیره، گوناگونی این آیین ها را فرصتی بی مانند برای ترویج و توسعه گردشگری مذهبی در نقاط شمالی استان اصفهان برشمرد.
وی تصریح کرد: آیین ها و سنت های گوناگونی در این منطقه وجود دارد که حامل هزاران سال فرهنگ و معنویت مردمانش است و ثبت آنها به عنوان مولفه های هویت بخش حتی اهمیتی جهانی دارد.
/6026/7472/7431/8123