بزرگنمايي:
پیام سپاهان- طی چند ماه گذشته منازل مسکونی به انبارهای کوچک و بزرگی مملو از کالاها و
اجناس مختلف خوراکی تبدیل‌شده و مردم مایحتاج معیشتی چند ماه آینده خود را
در کابینت، یخچال و فریزرهای خود نگهداری می‌کنند. مایحتاجی که تا قبل از
نوسانات بی‌رویه بازار، به‌قدر کفایت و نیاز هفتگی و یا ماهیانه خریداری
می‌شد، اکنون از هراس گران‌تر شدن و یا قحطی، از کف تا سقفشان خانه‌ها
انبار شده است.
این در حالی است که روز گذشته حسن
روحانی رئیس‌جمهور در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی
دانشگاه تهران، با تأکید بر اینکه چیزی به نام 13 آبان نیست که مردم را
نگران کند و همه‌اش تبلیغات است، گفت: اگر بنا باشد با یک شایعه در فضای
مجازی که بگویند فلان جنس کم شده است. جنسی که آماده کردیم تا به‌طور طبیعی
مردم در یک ماه آن را بخرند اگر آن جنس را در دو روز خرید کنند، خوب 28
روز آن قفسه خالی می‌ماند. دائم دوربین عکس می‌گیرد و می‌گوید قفسه خالی
است. خوب این برای یک ماه بوده که سه روزه خالی شده است که باید دوباره
تولید و توزیع شود. چه کسی این کار را کرده است؟ مشکل از دولت است؟ مشکل از
مردم است؟ یا مشکل از توطئه بیگانه است؟ در اینجا نمی‌خواهم بگویم چه
کسانی چه درصدی در مشکلات نقش دارند. ما باید این مشکل را حل کنیم و باید
دست‌به‌دست هم بدهیم و شما دانشگاهیان باید در خط مقدم باشید.
با وجود این صحبت‌ها و گفته‌های
مسئولان استان، اما گویا مردم از 13 آبان و افزایش قیمت‌ها در هراس هستند و
علاوه بر برخی فروشندگان که اقدام به احتکار می‌کنند، آن‌ها نیز با
احتکارهای خانگی و پر کردن انبارها و قفسه‌های خانه‌های خود بر تورم و
گرانی اجناس دامن زده‌اند به نوعی نبض روانی بازار را در دست گرفته‌اند.
به اعتقاد کارشناسان، احتکارهای
خانگی معمولاً در جوامع برخوردار از اقتصاد بیمار و بی‌ثبات رخ می‌دهد،
موضوعی که این روزها در کشور نمایان است و مردم هراسان از مواجهه با افزایش
ناگهانی قیمت‌ها را به بازارها کشانده است. حال پرسش این است که چنین
رفتاری چه تأثیراتی بر وخیم‌تر شدن وضعیت فعلی اقتصاد دارد و از سوی دیگر
مردم چقدر در به وجود آمدن این پدیده محق و یا مقصر هستند؟
«سیمین» بانویی خانه‌دار و مادر سه
فرزند است و سال‌هاست که در پایان هرماه با دریافت بخشی از حقوق ماهیانه
همسرش، مسئولیت خرید مایحتاج خانه را بر عهده دارد. او دراین‌باره می‌گوید:
چندی پیش حدود ساعت 10 صبح برای خرید به فروشگاه تعاونی رفته بودم که
درنهایت تعجب بخش زیادی از قفسه‌های مواد شوینده فروشگاه تقریباً خالی شده
بود که در پرسش از یکی از فروشنده‌ها متوجه شدم که تمام قفسه‌ها تا یک ساعت
پیش پر بود، سه چهار مشتری تمام اجناس را خرید کردند.
او ادامه می‌دهد: این روزها
شنیده‌ام که مردم مواد شوینده را بیشتر از نیاز واقعی خود می‌خرند و در
خانه احتکار می‌کنند، بنابراین من نیز از ترس گران خریدن این اجناس در
روزها و هفته‌های آینده، از هرکدام یک کارتن خریدم و در انبار خانه‌ام
نگهداری می‌کنم.
سیمین در توضیح این رفتارش،
می‌گوید: باید به مردم حق دهیم که نگران گران‌تر شدن اجناس باشند. درآمد ما
ثابت است، اما قیمت‌ها روزبه‌روز بالاتر می‌روند، بنابراین عاقلانه این
است که از هر کالایی چند برابر بخریم و در خانه نگهداری کنیم.
او در واکنش به اینکه دولت بارها
اعلام کرده مردم برای تأمین مایحتاج زندگی خود نگران نباشند و قحطی و
کمبودی در کشور نخواهیم داشت، می‌گوید: این حرف را بارها شنیده‌ام و
می‌دانم که قحطی در راه نیست، اما دولت باید فکری به حال گرانی‌ها کند.
نگرانی ما از قحطی نیست بلکه از گران‌تر اجناس و کم شدن قدرت خریدمان است.
«سهیلا» هم‌عقیده با سیمین است. او
شاغل است و بخش قابل‌توجهی از خرید مایحتاج خانه به‌جز گوشت و برنج را بر
عهده دارد. او در توضیح حجم زیادی از کالاهایی که در خانه‌اش ذخیره کرده،
می‌گوید: خانه ما بسیار کوچک است و معمولاً فضایی برای نگهداری وسایل اضافه
نداریم، اما من از ترس اینکه در آینده بخواهم پول بیشتری برای خرید همین
چند قلم کالاها و خوراکی‌های موردنیاز خود هزینه کنم، از فضای خالی کنار
اتاق‌خواب دخترم استفاده کرده و چند کارتن کالا نگهداری می‌کنم.
او علت رفتارش را کاملاً منطقی
می‌داند و تأکید می‌کند: حقوقی که من و همسرم دریافت می‌کنیم از ابتدای
امسال تاکنون هیچ افزایشی نداشته، اما هر بار که برای خرید به بازار
رفته‌ایم با افزایش قابل‌توجهی در قیمت اجناس روبرو می‌شویم. مثلاً
پیش‌ازاین قیمت مایع دستشویی 4500 تومان بود، اما اخیراً آن را 9000 تومان
خریداری کرده‌ایم، بنابراین منطقی است که اندوخته‌ام را برای خرید 10 مایع
دستشویی هزینه کنم تا ناچار نباشم هفته آینده این کالا را 12 هزار تومان
بخرم.
سهیلا ادامه می‌دهد: خواهر و برادرم
نیز چنین رفتاری دارند و از زیرزمین منزل پدرم برای نگهداری خریدهایشان
استفاده می‌کنند. آن‌ها خرید سه یا چهار ماه آینده خود شامل برنج، مواد
شوینده، ماکارونی و .... را به‌صورت کارتنی و فله‌ای خریداری می‌کنند.
«محمود» هم اگرچه با رفتار محتکران
خانگی مخالف است، اما فکر می‌کند اگر میزان درآمدش به اندازه‌ای بود که
می‌توانست مایحتاج سه ماه آینده‌اش را امروز خریداری و در خانه نگهداری
کند، برای مقابله با گرانی همین کار را می‌کرد! او می‌گوید: شوخی نیست که
شما با داشتن درآمدی محدود و ثابت هر بار برای خرید به بازار بروید و با
هزینه کردن میزان مشابه پول در هفته یا ماه قبل با حجم کمتری کالا به خانه
برگردید.
او ادامه می‌دهد: من یک فرزند بیشتر
ندارم و بااین‌حال گاهی در تأمین مایحتاج زندگی‌مان دچار مشکل می‌شوم.
مطمئناً اگر درآمد بیشتری داشتم و در پایان ماه پولی برایم باقی می‌ماند،
همه آن را برای خرید کالاهایی با تاریخ مصرف طولانی و خراب نشدنی، هزینه
می‌کردم.
«مهسا» دانشجوی رشته جامعه‌شناسی
است. او که در کنار تحصیل به کار نیمه‌وقتی مشغول است درباره پدیده احتکار
خانگی، می‌گوید: اتاق کوچک خوابگاه دانشجویی ما مدتی است که محل نگهداری
کالاها و اقلامی شده که بیشتر خوراکی هستند و قرار است در هفته‌ها و
ماه‌های آینده به‌مرور مصرف شود.
او ادامه می‌دهد: هم‌اتاقی‌هایم برای فرار از گران‌تر شدن اجناس، بخشی از آن‌ها را از اکنون خریده و در اتاق‌هایشان نگهداری می‌کنند.
مهسا معتقد است این رفتار اگرچه در
ظاهر منطقی به نظر می‌رسد، اما مطمئناً عواقب بدتر از گرانی نصیب مردم
می‌کند. همین‌که همه مردم دیوانه‌وار به بازار می‌روند و قفسه‌ها را خالی
می‌کنند، تأثیر زیادی بر ایجاد ترس در جامعه دارد.
او رفتار برخی از فروشندگان را نیز
در ایجاد نگرانی مردم مؤثر می‌داند و می‌گوید: چند بار که با دوستانم برای
خرید به فروشگاه رفته بودم، برخی فروشنده‌ها و صندوق‌داران مردم را برای
خرید بیشتر ترغیب می‌کردند و به آن‌ها می‌گفتند این اجناس تا مدتی دیگر یا
نایاب می‌شود و یا گران و اگر می‌خواهید تا گران‌تر نشده بیشتر بخرید،
بنابراین برخی از مردم هم با نگرانی دوباره به سمت قفسه‌های اجناس رفته و
دست‌پر برمی‌گشتند!
«شیما» نیز از نگرانی خواهرش برای
گرانی برخی از کالاهای اساسی مانند برنج می‌گوید که موجب شده حجم زیادی از
آن را خریداری کرده و در انبار خانه نگهداری کند.
او می‌گوید: خریدن چندین کیلو برنج
مازاد بر میزان مصرف خانواده سه نفره ما موجب شده برنج‌ها در اثر هوای گرم
دچار آفت شوند و بخشی از این محصول به‌نوعی از بین رفته است.
او تأکید می‌کند که با چنین
رفتارهایی کاملاً مخالف است، اما نگرانی مردم از گران‌تر شدن اجناس به‌خصوص
مایحتاج روزمره خود باعث شده تا خانه‌هایشان را به انبار کوچکی مملو از
کالاهای مختلف تبدیل کنند.
سیستم مالیاتی، عامل کنترل احتکارهای خانگی
در این خصوص علی مراد شریفی عضو
هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، معتقد است: بروز چنین رفتارهایی
از مردم حاصل عوامل مختلف داخلی و خارجی در کشور است، اما درست زمانی که
آمریکا از برجام خارج شد، شوک اقتصادی قابل‌توجهی به مردم ایران وارد شد و
نگرانی‌هایی برای آینده اقتصادی کشور شکل گرفت.
وی می‌گوید: در کنار این مسئله برخی
از مسائل داخلی در قالب ناکارآمدی‌های دولت شکل‌گرفته که بازار خریدوفروش
را دچار چرخه‌ای معیوب کرده است.
این کارشناس اقتصادی عدم شکل‌گیری
سیستم مالیاتی را مهم‌ترین چالش اقتصاد امروز ایران می‌داند و تأکید
می‌کند: یکی از مباحث مهمی که در دانش اقتصاد به عنوان عامل کنترل‌کننده
رفتار مزیت طلبی و رانت خواهی مردم شناخته می‌شود، مالیات است.
وی ادامه می‌دهد: سیستم جریمه‌های
مالیاتی در تمام کشورهای دنیا و به‌ویژه در کشورهای اروپای شمالی، عامل
کنترل انگیزه‌های رانت طلبی در مردم است.
شریفی با تأکید بر اینکه احتکار
رفتاری طبیعی در مقابل آشفتگی وضعیت اقتصاد از سوی مردم است، اظهار می‌کند:
سیستم مالیاتی عامل مؤثری در جلوگیری از احتکار ناخواسته و به تعادل
رساندن بازار است. به‌عنوان‌مثال اگر در زمان بالا رفتن قیمت سکه، از سوی
بانک مرکزی سیستم مالیاتی پلکانی وضع‌شده بود، رانت بازار سکه را کنترل
می‌کرد. این مسئله در طرح ثبت‌نام خودرو نیز که موجب رانت‌های زیادی شد،
صدق می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه احتکار خانگی
نتیجه طبیعی چنین وضعیتی در اقتصاد است، می‌گوید: در دنیا وقتی قیمت‌ها در
بازار متشنج می‌شود، انگیزه‌های منفعت‌طلبی مردم نیز شکوفا می‌شود. با این
تفاوت که در بسیاری از کشورها خرد جمعی به سمتی رفته که سیستم مالیاتی
به‌عنوان اهرم دولت برای کنترل اوضاع وضع‌شده و درنهایت منجر به آرامش مردم
می‌شود.
به نظر می‌رسد
امروز کشور بیش از هر چیز و حتی تأمین نیازهای روزمره مردم، نیازمند بازگشت
اعتماد است و این تنها از مسیر شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی درست دولت به مردم
مهیا می‌شود، در این شرایط انبارهای احتکار خانگی با اعمال سیاست‌های درست
از سوی دولتمردان روزبه‌روز کوچک و در نهایت از بین خواهد رفت.