بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اصفهان- تشکیل میز هماهنگی آب، گفتمان سازی و گفت و گو ملی، نگرش جامع و چند وجهی به آب و تعیین واقعی آن، مدیریت واحد تصمیم گیری و اجرای قوانین از جمله راهکار ارایه شده از سوی کارشناسان حاضر در میزگرد ایرنا اصفهان برای رفع چالشهای اجتماعی و اقتصادی در کشور بوده است.
  بررسی و تحلیل آمارهای ارائه شده از سوی نهادهای ذیربط حاکی است که بیش از نیمی از استان های کشور هم اکنون دچار کم آبی یا تنش آبی هستند و این موضوع در مرکز ایران به عنوان یک چالش اصلی و بسیار مهم مطرح است که چند سالی است به وخامت آن افزوده و نتایج سرشماری های سال 1385 تا 1390 عنوان کرده که میزان مهاجرت از این نواحی به اضافه مناطق خشک جنوبی کشور به استان های شمالی پنج برابر شده است.
این کارشناسان ضعف مدیریت، برداشت های بی رویه و غیرمجاز، نبود نگرش جامع به موضوع آب ، نبود قیمت واقعی آب ، نداشتن راهبرد جامع و فراگیر را از جمله چالشهای فرارو این موضوع مهم کشور برشمردند.
کارشناسان آب و محیط زیست بر این باورند که دلیل اصلی بروز چنین وضعیتی، نبود مدیریت صحیح منابع آبی در دوره های مختلف از یک سو و ضعف در تعامل و همکاری های نهادها و دستگاه های مرتبط بین استانی است.
به گفته این صاحبنظران در گام نخست باید پذیرفت که شرایط نامطلوب و حاد وجود دارد و در گام بعدی باید مشارکت وزارتخانه، سازمان، نهادها و نهادهای مدنی در برنامه ریزی و یکپارچه سازی مدیریت افزایش پیدا کند.
به گفته مسئولان امر منابع آبی زیرزمینی با کاهش چشمگیر روبه رو شده است تا جایی که اعلام می شود که باید مصرف منابع آبی زیر زمینی تا پایان برنامه ششم 11 میلیارد متر مکعب کاهش یابد، در غیر اینصورت بحران های آبی و نتایج آن همچون فرونشست زمین به شدت بیشتر می شود و وسعت بالاتری از استان های کشور از فرا خواهد گرفت.
حدود 750 هزار حلقه چاه آب در نقاط مختلف کشور حفر شده تا منابع آبی را عمق زمین بیرون بکشد که از این تعداد 400 هزار حلقه مجاز و 350 هزار حلقه غیرمجاز است و اصفهان با 16 هزار حلقه چاه غیرمجاز پس از آذربایجان‌ غربی و تهران در رده سوم دارندگان بیشترین چاه غیرمجاز در کشور قرار دارد و 5.7 میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی کشور بصورت اضافه بر ظرفیت برداشت می‌ شود.
استان آذربایجان غربی با بیش از 30 هزار حلقه و استان تهران با 20 هزار حلقه در صدر استان هایی قرار دارند که بیشترین چاه غیرمجاز در آنها حفر شده است.
علاوه بر این، تشدید اُفت سطح آب و کسری مخزن آبخوان‌ ها ممنوعیت 388 محدوده از 609 محدوده مطالعاتی کشور را بدنبال داشته و روند فزاینده بهره‌ برداری‌ بی‌ رویه از منابع آب زیرزمینی با راندمان‌ های بسیار پایین‌ تر از متوسط نرخ جهانی چه در مبحث انتقال و مصرف در مزرعه و چه در تولید ماده خشک بویژه در 10 سال اخیر، حکایت از ایجاد خسارت‌ های سنگینی در این منابع ارزشمند دارد.
منابع آب زیرزمینی یکی از منـابع مهم کشور است و حفظ آن از وظایف وزارت نیرو است، ولی انجام این وظیفه عزم ملی در سطح حاکمیت را می‌ طلبد.
از طرفی پراکنش منابع مذکور شامل چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات در کشور، خشکسالی‌ و تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت، افزایش نیاز به آب و سیاست‌ های ناکارآمد توسعه و اشتغال بدون انجام مطالعات آمایش سرزمین باعث سوق اشتغال به سمت استفاده از منابع آب زیرزمینی، افزایش فشار بر منابع مذکور و وضعیت نامتعادل کنونی در آبخوان‌ های کشور شده است.
برغم اعمال محدودیت‌ توسط وزارت نیرو برای بهره ‌برداری از منابع زیرزمینی در بسیاری از محدوده‌ های مطالعاتی کشور اعم از پیاده سازی نظام تخصیص آب از سال 1380 و ممنوع کردن حدود 388 محدوده مطالعاتی کشور، رشد فزاینده حفر چاه‌های غیرمجاز در دهه اخیر رخ داده، به طوری که بر اساس آمار برداری سراسری دور دوم منابع آب در سال 88 لغایت 90، تعداد چاه‌های غیرمجاز کشور بالغ بر 320 هزار حلقه چاه با حجم تخلیه بیش از هفت میلیارد مترمکعب بوده است.
خلاهای قانونی، ارزان بودن آب، سیاسی کاری، دخالت های نهادها، نداشتن آینده نگری، مشارکت کم دستگاه های اجرایی، برداشت های غیرقانونی و روش های سنتی در کشاورزی از جمله مواردی بود که میزگرد ایرنا اصفهان از سوی کارشناسان مورد بررسی قرار گرفت.
خشکسالی امسال کشور در 70 سال اخیر بی سابقه است به همین دلیل باید مدیریت مصرف آب مورد توجه قرار گیرد و در این بین، شرایط مناطق مرکزی ایران به شدت بحرانی تر از سایر مناطق کشورمان است.
زاینده رود به طول بیش از 380 کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران از کوه‌ های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود 200 کیلومتر پیش می ‌رود و در نهایت به تالاب بین المللی گاوخونی در شرق اصفهان می‌ ریزد.
این رودخانه تاکنون نقش موثری در عرصه های اقتصادی، فرهنگی ، زیست محیطی و اجتماعی و حیات تالاب گاوخونی داشته است و مسوولان کلان کشوری باید با در نظر گرفتن همه ابعاد و پیامدهای بی آبی آن و با نشست های تخصصی با حضور مسوولان استانهای مربوط برای نجات این رود تصمیم اصولی و کارشناسی اتخاذ کنند.
میزان کاهش آب ذخیره شده در سد زاینده رود در سالهای اخیر بی سابقه بوده و هم اکنون نسبت به میانگین بلند مدت(44 ساله) بیش از 80 درصد کاهش داشته و زاینده رود که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی موثر در کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی کشورمان و هستی تالاب گاوخونی داشته است.
در دهه های اخیر به علت کمبود بارشها، خشکسالی های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت به یک رودخانه فصلی تبدیل شده و در محل پائین دست در فصول گرم بویژه تابستان با خشکی مواجه شده است.
در همین ارتباط خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) استان اصفهان، میزگردی با عنوان "چالش های آب در ابعاد اقتصادی و اجتماعی" با حضور ناصر حاجیان عضو هیات علمی دانشگاه و مؤلف کتاب های مرتبط با زاینده رود، رضا اسماعیلی استاد دانشگاه و مدیر پروژه شورای علمی آب دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان، محمد صادقی عضو شورای مرکزی و دبیرخانه خانه کشاورز و رییس کمیته بازرگانی کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اصفهان و علی رضایی ورزنه عضو هیات مدیره انجمن خبرگان کشاورزی و رییس هیات مدیره گندم کاران اصفهان برگزار کرد.
حیدرعلی عابدی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی و مدیران شرکت آب منطقه ای اصفهان دیگر مدعوین این میزگرد بودند که نیامدند.
** آب، چالشی با ابعاد اقتصادی و اجتماعی
استاد رشته جامعه شناسی در این میزگرد ایرنا گفت: شرایط آبی در کشور و بویژه در مناطقی مانند مرکز ایران و استان اصفهان باید بصورت چند وجهی و همه جانبه مورد بررسی قرار گیرد، زیرا شرایط کنونی از نابسامانی های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ناشی از کمبود منابع آبی حکایت دارد.
رضا اسماعیلی با اشاره به ضعف و کاستی هایی که سالهاست دامنگیر کشور شده است، اضافه کرد: اینکه سال ها رودخانه زاینده رود نخشکید، اما در این چند دهه اخیر با مشکلات جدی روبه رو شد، نشان می دهد که علم و اقدام ما در مقایسه با دوران های گذشته ضعیف و غیرکاربردی بوده است.
وی با تاکید بر اینکه همکاری و وفاق باید در بین مردم و مسئولان وجود داشته باشد، افزود: اختلافات کنونی در باره آب نباید به تنازعات منطقه ای، استانی و یا قومی تبدیل شود، زیرا در صورت بروز چنین اتفاقی شرایط بسیار بدتر خواهد شد و نمی توان براحتی به آن خاتمه داد.
مدیر پروژه شورای علمی آب در دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان به ضرورت حفظ سرمایه های اجتماعی و اعتماد عمومی تاکید کرد و گفت: آب اگرچه موضوعی مهم و حیاتی در زندگی بشری محسوب می شود، اما باید با مدیریت درست شرایطی رقم زد که زمینه همکاری طرف های درگیر با این موضوع و حل آن فراهم شود.
**تشکیل میز هماهنگی آب در اسـتانداری ها اجتناب ناپذیر است
این عضو هیات علمی دانشگاه پیشنهاد کرد که "میز هماهنگی آب" در استانداری ها، وزارتخانه ها، سازمان ها و دستگاه های مرتبط بطوری که جنبه های مختلف کم آبی نظیر اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را در بر می گیرد، تشکیل شود.
به گفته او، حضور مدیران، مسئولان دانا، متخصص، مردم گرا و حلال مشکلات در چنین میز هماهنگی ضروری است، زیرا بدون حضور این اشخاص وضعیت آبی حال حاضر ایران نه تنها حل نخواهد شد، بلکه دامنه آن هر روز افزایش پیدا می کند و وسعت بیشتری از کشور را در می نوردد.
** اهمیت گفتمان سازی و گفت و گو با موضوع آب
اسماعیلی با اشاره به اهمیت حضور صنف ها و تشکل های زیست محیطی و کشاورزی در این میز هماهنگی تاکید کرد: در این میز باید بستر گفتمان سازی و گفت و گو را فراهم کرد و چاره اندیشی منطقی و اساسی مبنتنی بر دانش پژوهشگران و متخصصان حوزه های مختلف در دستور کار قرار گیرد.
این محقق علوم اجتماعی به ضرورت بازنگری جدی در فعالیت هایی که تاکنون انجام شده و ثمری نداشته، اشاره کرد و گفت: تدابیر و تصمیم های کنونی و آینده باید آنقدر کارشناسی و دقیق باشد که از یک سو شرایط حاد فعلی را متوقف و از سوی دیگر احیا تالاب ها، دریاچه ها، منابع آبی کشور و رودخانه هایی مانند زاینده رود و چشم انداز مناسب را ایجاد کند.
وی به مقوله ای با نام " گفت و گوی آب" اشاره کرد و افزود: در این مقوله باید جایگاهی خاص برای این موهبت الهی در نظر بگیریم تا همگان ارزش واقعی آن را بیش از گذشته درک کنند و با برنامه ریزی درست در زندگی، صنعت، کشاورزی و سایر حوزه ها زمینه حفظ و افزایش حداکثری از آن را فراهم کنند.
** گفتار و اقدام صادقانه در کنار برنامه اساسی، نیاز امروز کشور
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان گفت: برنامه ریزی ها و شمار زیاد طرح هایی که تاکنون مصوب شده است در صورت عملی و اجرایی بودن، تاکنون باید مشکل آب بخش های زیادی از کشور از جمله اصفهان را حل می کرد.
ناصر حاجیان در میزگرد ایرنا افزود: برای حل مشکلات آب در کشور باید بطور اساسی برنامه داشت و تا وقتی می توان و فرصت وجود دارد باید زمینه رفع مشکلات را فراهم کرد.
وی ادامه داد: این به طور کامل طبیعی و بدیهی است که به لوله انتقالی آب در محلی که حقابه دار بوده اند تعرض شود، زیرا عبور آب از جایی انجام شده که حق طبیعی از آب داشته اند و این حق هم اکنون از آنان سلب شده است.
این پژوهشگر حوزه آب با تاکید بر اینکه ناامیدی از مسئولان را باید برطرف کرد، گفت: این امر به گفتار و اقدام صادقانه نیاز دارد و اینکه خشکسالی باعث این چنین مشکلاتی در مناطق مرکز ایران شده، اشتباه است.
حاجیان با بیان اینکه نباید بارش های کم را عامل اصلی خشکی رودخانه زاینده رود به شمار آوریم، اضافه کرد: بطور طبیعی در میزان بارش ها همواره دوره های کم بارشی و پربارشی وجود داشته است و این دو حالت همدیگر را خنثی می کنند و شرایط عادی رودخانه ها و منابع آبی دچار نوسانات شدید نمی شود.
مؤلف کتاب های زاینده رود خاطرنشان کرد: از سال 1328 به مدت هشت سال دوره کم بارشی در حوضه آبریز زاینده رود وجود داشته و از سال های 80 به مدت 6 سال دوره ترسالی در این منطقه اتفاق افتاد، بنابراین شرایط خشکسالی فاصله زیادی با هم اکنون ما داشته و بیش از آن که بارش کم باشد، بارش های مناسب در دوره های اخیر وجود داشته است.
** ضعف مدیریتی جدی ترین چالش منابع آبی ایران
حاجیان ادامه داد : بیش از آنکه کم بارشی داشته باشیم، ضعف مدیریت داریم و همین امر باعث می شود که منابع آبی در کشور و بخصوص مناطق مرکزی ایران هدر رفته و رودخانه ها و دریاچه ها بخشکند.
وی با اشاره به اینکه در بیش از 400 سال پیش و در دوران صفویه توسط دانشمند زمان، شیخ بهایی شرایط آبیاری شهرها و مناطق مختلف به وسیله نهرها و و مادی ها انجام می شده است، گفت: طراحی بیش از یکهزار کیلومتر نهر و مادی و توزیع آب توسط حدود یکهزار نفر از معتمدین و اینکه هیچوقت رودخانه و درختان نخشکیدند و زراعت متوقف نشد، نشان می دهد که چقدر شرایط علمی و فعالیت های آن دوره بهتر از سال های اخیر بوده است.
** 90 درصد مشکلات آبی اصفهان ضعف مدیریتی است
عضو شورای مرکزی و دبیرخانه خانه کشاورز نیز با بیان اینکه 90 درصد از مشکلات آبی استان اصفهان از ضعف های مدیریتی بوجود آمده است، خاطرنشان کرد: در طول دهه های اخیر برنامه های غیر کارشناسی و اقدامات بدون حساب باعث شده که شرایط آبی در کشور و بویژه در استان اصفهان دچار مشکلات اساسی شود.
محمد صادقی در این میزگرد ایرنا با اشاره به شرایط سخت کسب و کار کشاورزان، گفت: تخصیص ندادن حقابه ها به این قشر سبب بروز مشکلات معیشتی شده است و مدیران باید برای حل این معضل بطور جدی چاره اندیشی کنند.
عضو شورای مرکزی و دبیرخانه خانه کشاورز ، ارتباط صادقانه و شفاف مسئولان با مردم و بخصوص صنف کشاورزان را ضروری خواند و افزود: در شرایطی که میزان اعتماد به کارکرد مدیران نزد مردم کاهش پیدا کرده، لازم است متولیان امر شفافیت ها و گفتارهای صادقانه خود را افزایش دهند.
رییس کمیته بازرگانی کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اصفهان به اهمیت بهره گیری درست از افکار و تجربیات اهل فن بویژه پژوهشگران و استادان دانشگاه تاکید کرد و ادامه داد: در شرایطی که معیشت کشاورزان با نزول چشمگیر روبه رو شد، باید با طرح های مرتبط، خسارات این قشر زحمتکش را جبران کرد.
**خشکسالی از شرق به سمت غرب اصفهان پیش می رود
وی با بیان اینکه خشکسالی مناطق زیادی از کشور را تحت تاثیر قرار داده است، تصریح کرد: این پدیده که در سال های گذشته دامنگیر شرق اصفهان شده بود و برای آن یک زلزله خاموش رقم زده، در حال حاضر غرب این خطه را شامل شده است و بی شک بدون برنامه ریزی و انجام طرح های زیربنایی طی سال های نزدیک کل استان را در بر خواهد گرفت.
رییس خانه کشاورز اصفهان با اشاره به اهمیت اجرای مصوبات شورایعالی آب بویژه «طرح 9 ماده ای احیای حوضه آبریز زاینده رود» خاطرنشان کرد: نمایندگان اصفهان در مجلس شورای اسلامی همراه با نمایندگان کشاورزان و فعالان محیط زیست، همواره به ضرورت اجرای کامل این مصوبات تاکید داشته اند.
صادقی اضافه کرد: در عین حال رسیدگی به خواست مردم بخصوص کشاورزان که طی سال های اخیر افزایش پیدا کرده مهم است، زیرا حقابه کشاورزان از زاینده رود تخصیص نیافته و امرار معاش این بخش از جامعه بسیار سخت شده است.
رییس کمیته بازرگانی کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اصفهان گفت: امهال وام این قشر و همچنین عدم دریافت سود بانکی از جمله دیگر مواردی است که باید به آن توجه شود.
وی اضافه کرد: روش های نوین کشاورزی باید گسترش یابد تا میزان ضایعات کنونی که بالای 40 درصد است به میزان استاندارد جهانی که 5 درصد برآورد می شود، کاهش پیدا کند.
به گفته او حل معضلات کمبود منابع آبی و مدیریت آن و جلوگیری از افزایش آسیب های اقتصادی و اجتماعی حاصل از این موضوع، نیازمند تمامی قوای مقننه، مجریه و قضاییه است، زیرا یک مقوله کلان با برنامه ریزی و اقدام یک سازمان و نهاد حل و فصل نمی شود و همکاری و تعامل تمامی دستگاه ها را می طلبد.
** وعده های لحظه ای چاره ساز نیست
عضو هیات مدیره انجمن خبرگان کشاورزی اصفهان نیز گفت: برداشت های بی رویه در بالادست زاینده رود طی سال های اخیر، مشکلات پایین دست را به شدت بیشتر کرده و این موضوع بیش از همه جا دامن شهر ورزنه در شرقی ترین شهر اصفهان و تالاب بین المللی گاوخونی را گرفته است.
علی رضایی ورزنه ادامه داد: برای حل این معضل نه تنها در اصفهان بلکه در فلات مرکزی ایران و مناطق خشک کشور، حاکمیت باید بطور جدی وارد شود و از وعده های لحظه ای بپرهیزد.
وی با اشاره به اینکه در سال های قبل کشت گندم در شرق اصفهان رونق چشمگیری داشته است، گفت: کشت و کار در سال های اخیر و بویژه امسال کاهش داشته و حتی به صفر رسیده و با وجود درخواست کشاورزان، حقابه های آن ها از زاینده رود اختصاص داده نشد.
رییس هیات مدیره گندم کاران استان اصفهان گفت: اختصاص آب بطور مقطعی اگرچه مشکلات را در دوره ای از زمان حل می کند، اما باید با چاره اندیشی درست زمینه جاری شدن آب در زاینده رود را فراهم کرد.
در هر حال به تاکید کارشناسان مباحث مربوط به چالشهای اقتصادی و اجتماعی را باید با اتخاذ تدابیر اصولی و کارشناسی و یا متد منطقه ای جدی گرفت وگرنه پیامدهای آن ساختار کشور را با اختلال مواجه می کند.
6020/6026