بزرگنمايي:

پیام سپاهان - روزنامه کیمیای وطن در ستون سرمقاله امروز 13 بهمن مطلبی را با عنوان " نقش رسانه در انقلاب " به قلم مظفر حاجیان منتشر کرد.
در این مطلب آمده است: در تمامی طول تاریخ نقش رسانه بی ‌بدیل بوده و تأثیر گذاری آن در ابعاد مختلف زندگی بشری انکارناپذیر است؛ منتهی در هر زمان رسانه با شرایط و فرم خاص خود ظاهر شده است. امروزه این حقیقت به‌ خوبی اثبات شده که رسانه ‌ها سهم و نقش جالب توجهی در ایجاد تغییرات و دگرگونی ‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی دارند. تأثیر رسانه ‌ها در این عرصه و در تحولاتی مانند انقلاب‌ ها، موضوع مهمی است که کمتر به آن توجه شده است. رسانه در مفهوم کلی آن، موجد بسیاری از تحولات و دگرگونی ‌ها در ساختار اجتماعی و سیاسی بسیاری از کشورها و ازجمله ایران بوده است. در این رابطه، می‌ توان به نقش و تأثیر رسانه ‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد.
در این دوره با وجود آنکه رسانه ‌های مهم یعنی مطبوعات، رادیو و تلویزیون، تحت کنترل و هدایت رژیم پهلوی قرار داشت، اما مردم و روحانیون با بعضی رسانه ‌های سنتی و به ‌ظاهر کم ‌اهمیت به اقدامات سیاسی مهمی دست زدند. این رسانه‌ ها که از بیشتر آن‌ ها با عنوان رسانه ‌های سنتی یا کوچک نیز یاد می ‌شود، شامل نوارهای کاست، مساجد، منابر و اعلامیه‌ ها هستند که با تأثیر شگرف خود در فرایند انقلاب، نقش واسط و ارتباطی میان مردم، روحانیون و رهبر کبیر انقلاب ایفا کردند که به تأثیر و کارکرد هریک از آن ‌ها در پیروزی انقلاب پرداخته می ‌شود.
تردیدی نیست که نوارهای کاست، مساجد و اعلامیه ‌ها نیز می‌ توانند مصادیق بارزی از رسانه باشند؛ چنانچه در انقلاب اسلامی نقش رسانه ‌ای آنها به اثبات رسیده است. بررسی فرایند نقش رسانه ‌ها در انقلاب ایران نشان می ‌دهد با آنکه تمامی کانال‌ های ارتباطی مدرن نظیر رادیو، تلویزیون، مطبوعات و... در اختیار رژیم شاه قرار داشت، اما رسانه ‌های کوچک ‌تر و سنتی‌ تر مانند نوارهای کاست، مساجد و اعلامیه ‌ها در اختیار مردم بودند و تأثیر مهمی بر پیروزی انقلاب داشتند. تا جایی که می‌ توان گفت در انقلاب ایران در حقیقت مردم با هم برخورد نداشتند؛ بلکه برخورد بین رسانه‌ های بزرگ در برابر رسانه ‌های کوچک‌ تر بود و سرانجام رسانه‌ های کوچک ‌تر و سنتی پیروز شدند.
نوارهای کاست، یکی از رسانه ‌های بسیار مهم در انتقال پیام و ارتباط سیاسی میان مردم و حضرت امام(ره) به‌ ویژه در دوران تبعید بود. اهمیت این مسئله در انقلاب تا جایی است که یک روزنامه ‌نگار آمریکایی با لحنی تمسخرآمیز این ‌گونه پیشنهاد می‌ کند : روی قبر شاه بنویسید که او نوار کاست را فراموش کرد. نویسنده ‌ای از دانشگاه کالیفرنیا نیز در وصف اهمیت این رسانه، آن را سمبل تکنولوژیک انقلاب ایران معرفی می‌ کند.
بی‌ شک یکی از علل استفاده‌ زیاد از این رسانه، ارزان و در دسترس‌ بودن و قابلیت تکثیر آسان آن است. این نوارها که حاوی پیام ‌های امام، سخنرانی برخی شخصیت ‌ها و مبارزان سیاسی و گاهی حتی صدای شلیک گلوله ‌های رژیم بر مردم بود، توسط خود مردم ضبط و تکثیر و در سطح کشور دست به دست می ‌شد . به ‌واقع از آنجا که امام(ره) به دلیل محدودیت ‌هایی که رژیم بر او تحمیل کرده بود، نمی ‌توانست از رسانه‌ هایی چون مطبوعات یا تلویزیون استفاده کند، نوارهای کاست بهترین وسیله برای رساندن پیام‌ های صوتی ایشان بود. با توجه به همین نقش حیاتی و مرکزی بود که روزنامه ‌نگاران اروپایی، نهضت امام خمینی را «انقلاب کاست» نامیدند.
واقعیت این است که مردم ایران از نظر سلاح، تشکیلات یا قدرت تکنولوژیک، امکانات بسیار اندکی در اختیار داشتند. یکی از آن وسایلی که مورد استفاده قرار گرفت و بسیار هم مؤثر افتاد، نوار کاست بود. در آن زمان علاوه بر ضبط و پخش پیام‌ ها و سخنرانی ‌ها، صدای تیراندازی و کشتار مأموران رژیم هم ضبط و در کشور توزیع می‌ شد که مردم را با حکومت آشنا و برای ادامه مبارزه نسبت به آن حساس می‌ کرد . با اینکه رژیم همه تحرکات را زیر نظر داشت، اما اهمیت و قدرت این وجه از فعالیت ‌های مردم از چشم آن ‌ها پنهان ماند و بسیاری از مردم، گروه‌ های مذهبی و سیاسی به فعالیت خود در این زمینه تا پیروزی انقلاب ادامه دادند؛ اما در کنار این رسانه، مساجد نیز با قدرت رویارویی مستقیم مردم و روحانیون، نقشی مؤثر در تثبیت و تعمیق فعالیت ‌های سیاسی داشتند؛ بنابراین رسانه دیگر تأثیرگذار آن زمان، مساجد و جلسات مذهبی بود که واسط میان رهبران انقلاب و مردم بودند و نقش مهمی در شکل‌ دهی به مبارزه علیه رژیم و نیز زمینه‌ سازی برای گسترش جریان ‌ها و تحولات انسانی ایفا کردند.
در جریان انقلاب اسلامی می ‌توان اذعان کرد اولین جرقه ‌های انقلاب در سال 1340 و 1341، با سخنرانی امام خمینی و از دریچه‌ اطلاع ‌رسانی زده شد و مسجد اعظم و مدرسه‌ فیضیه‌ قم، بستر اصلی این حرکت را فراهم کردند. امام(ره) نیز به اهمیت این مسئله به‌ خوبی واقف بودند و به همین دلیل نیز پایه‌ مبارزات خود را با سخنرانی در مساجد آغاز کردند. ایشان اعتقاد داشتند مسجد، مرکز تبلیغ است. در صدر اسلام از همین مساجد جنبش ‌ها و ارتش ‌ها راه می‌ افتاده و مرکز تبلیغ احکام سیاسی اسلام بوده ‌اند.
امام و بسیاری از شخصیت ‌های مبارز انقلاب ازجمله روحانیون با به‌ کارگیری موفقیت ‌آمیز مساجد توانستند آن را به مکانی برای شکل‌ گیری مخالفت‌ های مردمی علیه رژیم پهلوی تبدیل کنند. یک محقق آمریکایی در این زمینه می‌گوید: مخالفت با شاه به‌ وسیله‌ شبکه‌ های غیررسمی توسط دویست هزار مبلّغ دینی و نود هزار مسجد سازمان ‌دهی شد. در واقع مسجد همواره مکانی پویا برای فعالیت ‌های سیاسی بود؛ اما کارکرد مبارزاتی این مکان در ماه ‌های مذهبی ازجمله ماه ‌های محرم و صفر شدت می‌یافت و به مهم ‌ترین کانون افشاگری‌ های روحانیون علیه رژیم و نیز محلی برای توزیع اعلامیه ‌ها و نوارهای سیاسی تبدیل می ‌شد. بسیاری از مردم نیز که به مناسبت مراسم خاص این روزها در مساجد حضور می‌ یافتند، گذشته از آنکه به تقویت اندیشه ‌های مذهبی خود می‌ پرداختند، از اوضاع سیاسی کشور نیز آگاهی می‌ یافتند؛ علاوه بر این مساجد، مکانی مناسب برای آشنایی افراد با یکدیگر و تربیت شخصیت‌ های مبارز و انقلابی بود.
رژیم شاه نیز که به اهمیت نقش مساجد پی برده بود، سیاست مخالفت با برگزاری بسیاری از مجالس مذهبی را در مساجد در پیش گرفت؛ زیرا بسیاری از حرکت ‌های مردمی از همان مراکز شروع می ‌شد و به گوش دیگران می ‌رسید. پس طبیعی بود که نظارت، کنترل و مراقبت خویش را به روی این‌ گونه مجالس حتی در روستاها افزایش دهد؛ اما با وجود بعضی هتک‌ حرمت‌ ها، شاه و عمالش هیچ‌ گاه نتوانستند مانع فعالیت ‌های مردم در مساجد شوند؛ زیرا رژیم به‌ خوبی از این موضوع آگاه بود که هرگونه اقدام خرابکارانه در برابر قداست و حرمت مسجد، نه‌ تنها مانع فعالیت ‌های مردم نمی ‌شود، بلکه اعتراض مردم را تندتر می‌ کند.
اعلامیه ‌ها و شب ‌نامه ‌ها از دیگر رسانه‌ هایی بود که در اختیار نیروهای انقلابی قرار داشت و به‌ خوبی به عنوان رسانه ‌ای آسان و تأثیرگذار و کم‌ خرج از آنها استفاده می ‌کردند. در نهضت انقلاب اسلامی، اعلامیه ‌ها شامل مطالب گوناگون سیاسی مانند پیام‌ های امام(ره) یا شعارهای سیاسی برای دعوت مردم به مبارزه بودند که توسط مردم و گروه ‌های مختلف معترض چاپ و توزیع یا بر در و دیوار خانه‌ ها و مساجد چسبانده می‌ شدند. این رسانه که از مزایایی چون کم ‌هزینه ‌بودن، حمل سریع و آسان و قابلیت تکثیر فراوان برخوردار بود، به رسانه ‌ای فراگیر در میان مردم تبدیل شد. بدین ‌ترتیب اعلامیه ‌ها نیز اگرچه رسانه ‌ای سنتی محسوب می‌ شدند ، اما در دوره‌ ای مدرن در برابر رسانه‌ های پیشرفته‌ ای چون سینما، تلویزیون یا حتی مطبوعات، نقشی بزرگ در پیشبرد نهضت انقلاب اسلامی ایفا کردند.
7141/6026/