بزرگنمايي:

پیام سپاهان - کاشان - نطنز در شمال استان اصفهان با برخورداری از پیشینه تاریخی و فرهنگی پربار، یکی از نقاطی است که با وجود جبر زندگی فناورانه مردمانش همچنان برخی آیین های باستانی مانند چهارشنبه سوری را زنده نگه داشتند.
به گزارش ایرنا، برخورداری از تاریخ و پیشینه ای چند هزار ساله با وجود عبادتگاه ها و ریشه باستانی گویش مردمان نطنز که یکی از شهرهای شیعه مذهب به شمار می رود، این دیار را از سایر نقاط در پهنه ایران زمین متمایز کرده است.
بناهای تاریخی و میراث معنوی بجا مانده نیز نشانه هایی غیر قابل انکار از درهم آمیختگی جالب دو فرهنگ ایرانی اسلامی در نطنز به دست می دهد که چهارشنبه سوری نمونه بارز آن می باشد.
هنوز پیشینه آیین چهارشنبه سوری به درستی روشن نیست، تا آنجا که برخی آن را آیینی زرتشتی و مربوط به دوران پیش از اسلام می دانند و برخی با استناد به شاهنامه فردوسی، یادواره مرگ سیاوش می خوانند؛ برخی نیز این آیین را برخاسته از باورهای عرب های مسلمان مبنی بر نحسی روز چهارشنبه عنوان می کنند.
ریشه این آیین هر چه که باشد، چهارشنبه سوری با گذشت زمان به نوعی جشن ملی تبدیل شده چنان که مردم در نقاط مختلف از جمله شهرستان نطنز با شور و حالی خاصی آن را برگزار می کردند که البته با آداب ویژه ای نیز همراه بوده است.
** کمجان
کمجان، روستایی 140 نفری با قدمت بیش از پنج هزار سال در شمال غربی کوهستان کرکس از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز است که چهارشنبه سوری در گویش مردم این روستا به همان شکل فارسی معیار اما فتحه ای بر روی ب و ه چهارشنبه ادا می شود.
چنان که پیرامون اسب معروف حضرت امام علی ( ع) در باورهای اسلامی حکایت هایی عنوان شده، این اسب در آیین چهارشنبه سوری مردم کمجان نیز جایگاهی دارد.
به گفته یک پژوهشگر و از قدیمی ترین اهالی آگاه کمجان در این زمینه، چهارشنبه سوری بدین شکل بود که در روز سه شنبه آخر سال دختران برای آوردن سبزه که بیشتر یک دسته گندم بود، به باغ ها می رفتند و پسرها هم به صحرا می رفتند تا برای آتش شب بوته فراهم کنند.
علی جهانی در گفت و گو با ایرنا افزود: سبزه های جمع آوری شده بر سردر هر خانه آویزان می‌شد زیرا مردم باور داشتند که حضرت علی (ع) در آن شب با اسب خود آمده و اسب از این سبزه ها خواهد خورد.
وی ادامه داد: آیین چهارشنبه سوری با کوزه شکنی آغاز می شود؛ عصر آخرین سه شنبه سال نزدیک ساعت 18 یک کوزه کهنه بر‌داشته و درون آن تا نصف آب، کمی نمک، سکه، اسپند و برای سلامتی یک عدد میوه سنجد به تعداد اهالی خانه می انداختند.
این پژوهشگر عنوان کرد: شب همراه یک بوته روشن با خواندن این جملات 'درد و بلای ما بره تو کوزه و کوزه بره تو کوچه، غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا' کوزه را به کوچه پرتاب می کنند و سپس نوبت پریدن از روی آتش می رسید.
وی اضافه کرد: سه دسته بوته در فاصله مشخص روشن شده و افراد کوچه و محله با گفتن 'زردی من از تو، سرخی تو ازمن' به ترتیب از روی آتش می‌پریدند و سپس خانم‌ها خاکستر آتش ها را جارو کرده و آن را در آب روان می ریختند.
قاشق زنی آیین دیگری بود که ساعت های آخر شب در دل تاریکی برگزار می شد و جوان ها و بیشتر پسرها فراتر از محله خود و دخترها در محدوده محله خود با کاسه مسی به همراه یک قاشق به در خانه‌ها ‌رفته و قاشق را به کاسه می زدند.
صاحب خانه نیز از لای در کاسه را ‌گرفته و مقداری آجیل از جمله انجیر سایه خشک، گردو لب لبو (دینارجه) یا مقداری قند و نبات در داخل کاسه می‌گذاشت و بدون آن که قاشق زن را ببیند، کاسه را پس می‌داد.
فالگوشی آیین دیگری بود که برگزار می شد؛ بدین ترتیب که فرد فالگوش نیت کرده و در کوچه یا پشت پنجره می ایستاد و صحبت‌های عابران یا ساکنین را گوش می‌داد و اگر صحبت ها خوب بود، فالگوش را خوشحال می کرد زیرا نشانه این بود که فرد به نیت خود خواهد رسید.
بسیاری از آداب چهارشنبه سوری در کمجان به علت های گوناگون که مهمترین آنها مهاجرت جمعیت اصلی روستا می باشد، این روزها رنگ باخته و ساکنان روستا تنها به روشن کردن آتش و پریدن از روی آن بسنده می کنند.
*** ابیانه و طامه
روستای ابیانه با پیشینه نزدیک به یکهزار و 500 سال در 35 کیلومتری شمال غربی نطنز در دامنه کوه کرکس واقع شده و آیین چهارشنبه سوری در این روستا و سایر نقاط حوزه برزرود کم و بیش به سبک کمجان برگزار می شود اما همچنان تفاوت هایی دارد.
به گفته یکی از اهالی آگاه ابیانه، آیین های چهارشنبه سوری در این روستا از گذشته های دور تا کنون به شکل همگانی برگزار می شده است.
سلطنت شفیعی در گفت و گو با ایرنا عنوان کرد: کوزه شکنی در ابیانه همزمان با روشن کردن آتش بوده؛ بدین صورت که پدربزرگ یا مادربزرگ کوزه ای را که درون آن یک یا چند سکه انداخته شده بود، از پشت بام به پایین پرتاب می کرد و سپس همه از سر آتش پریده و شادی می کردند.
وی یادآور شد: مردم ابیانه این آیین را همواره با لباس های محلی و با حضور بیشتر افراد روستا در یک نقطه از جمله محله زیارتگاه برگزار می کردند.
طامه نیز روستایی است در 6 کیلومتری نطنز با پیشینه ای زیاد که مردمانش گویش ویژه خود را دارند.
مجید اکبری، یک فعال فرهنگی در این زمینه عنوان کرد: بر اساس باوری کهن، مردم طامه روشن کردن آتش را در محلی که نور و سرخی آن به باغ ها و مزرعه ها بتابد، مایه خوش یمنی و پرباری می دانسته و باور داشتند که سرخی آتش نحسی، بدی، زردی و خمودگی را از زندگی و خانه و کشاورزی دور می کند.
** طرق رود
طرق رود شهری تاریخی در 35 کیلومتری نطنز است که پیشینه آن بر اساس برخی سندها به بیش از چهار هزار سال می رسد و مردم آن چهارشنبه سوری را به شکل فارسی معیار ادا می کنند، با این تفاوت که در واژه سوری آن را به شکلی از سور با معنای 'سرخ' بیان می کنند.
یک پژوهشگر فرهنگی در این زمینه به ایرنا گفت: ترتیب آیین چهارشنبه سوری در طرق رود نیز با اندک تفاوتی مانند سایر نقاط است؛ از جمله برای کوزه شکنی، کوزه ای خالی را انتخاب کرده و درون آن چند سکه می ریزند و از پشت بام خانه ها به پایین پرتاب می کنند و سپس آیین معمول پریدن از سر آتش برگزار می شود.
اکبر ابوفاضلی افزود: با پایان یافتن آتش افروزی، مردم تکی یا دسته جمعی به در خانه همسایگان رفته و به سخنان ساکنان آن گوش فرا می دادند؛ نخستین واژه یا جمله ای را که می شنیدند، نسبت به آن تفال نیک یا بد می زدند.
وی بیان کرد: چهارشنبه سوری در طرق رود با آیین قاشق زنی نیز همراه بوده، بدین ترتیب که هر کس با هر نیتی در هوای گرگ و میش چادری روی سر خود می اندخت تا شناخته نشود و سپس با قاشق و کاسه مسی به در خانه ها می رفت و در برابر دریافت چیزی از صاحب خانه دعا کرده و میزبان پاسخ می داد 'خدا مرادت بدهد'.
وی اضافه کرد: اگر صاحب خانه به دم در آمده اما او را نمی شناخت، به برآورده شدن حاجت تعبیر می شده است.
*** خالدآباد
یک پژوهشگر و فعال رسانه ای در گفت و گو با ایرنا تشریح کرد: خالدآباد از دیگر شهرهای توابع نطنز می باشد که آیین های چهارشنبه سوری در آن به طور مشابه اجرا می شود ولی جزییاتی مانند قاشق زنی که پیش تر در آن رواج داشته، امروزه دیگر چندان مرسوم نیست.
حسن سعیدی افزود: شیوه برگزاری آیین بدین گونه بود که زنان و دختران حاجت دار، قاشقی با کاسه ای مسی برداشته و شب هنگام در کوچه و پس کوچه به راه افتاده و در برابر درب 'هفت خانه' خاموش و بی سخن، قاشق را پی در پی بر کاسه می کوبیدند.
وی بیان کرد: صاحب خانه در برابرش چیزی مانند پول، شیرینی یا آجیل، برنج در کاسه می گذاشت اما اگر قاشق زنان چیزی به دست نمی آوردند، از برآورده شدن آرزوی خود در سال پیش رو ناامید می شدند.
** نطنز
نطنز تاریخی با پیشنه 2 هزار و 500 ساله برخلاف دیگر نقاط این شهرستان مانند بادرود، خالد آباد یا طرق رود ساکنانش گویش ویژه ای ندارند و تنها به لهجه نطنزی سخن می گویند و چهارشنبه سوری در آن با فتحه ای بر روی ب و ه ادا می شود.
مردم نطنز که از گذشته های دور اشتیاق فراوانی به برگزاری آیین های ملی و مذهبی دارند، همزمان با گرگ و میش شدن هوا بر کوهپایه ها یا حتی نزدیکی قله کوه هایی چون گنبد باز با آتش زدن بوته ها و سر دادن هلهله چهارشنبه سوری را جشن می گرفتند.
مردم این خطه امروزه شامگاه آخرین سه شنبه سال همراه دوستان، خویشاوندان همسایگان در کوچه ها گردهم آمده، با برافروختن آتش در حالی که 'سرخی تو از من، زردی من از تو' را زیر لب زمزمه می کنند، از روی آتش می پرند.
پذیرایی از میهمانان با آجیل، میوه و آش رشته همچنان در میان برخی خانواده در چهارشنبه سوری رایج می باشد.
برخی از آیین های مرتبط با چهارشنبه سوری مانند قاشق زنی پیش تر در نقاط مختلف این شهرستان رواج داشته و بر فال نیکو، رستن از آلودگی ها، کهنگی ها و بدشگونی ها در آستانه سال نو تاکید می کرده اما امروزه اثری از آنها باقی نمانده و برخی آیین های باقی مانده نیز تنها جنبه سرگرمی داشته و مفهوم گذشته خود را از دست داده است.
رییس مرکز فوریت‌های پزشکی نطنز در گفت و گو با ایرنا به آسیب های جانی و مالی ناشی از بروز حادثه در برگزاری آیین های چهارشنبه سوری اشاره و بیان کرد: سال گذشته 2 مورد سوختگی ناشی از انفجار مواد آتش زا در بادرود گزارش شده بود اما خوشبختانه در این شهرستان میزان تلفات و آسیب ها به نسبت سایر نقاط کمتر است.
امیر ایزدپناه افزود: بر این اساس تلاش شده با برنامه های پیشگیرانه از جمله حضور در مدرسه ها و گفت و گو با دانش آموزان، آگاهی افراد در مورد خطرهای ناشی از بازی با مواد آتش زا افزایش یابد که کافی نیست.
وی عنوان کرد: با اندکی بررسی در شیوه برگزاری آیین های کهن می توان دریافت که دلیل اصلی بروز آسیب ها و انحراف ها، کمرنگ شدن همان آیین های اصیل چهارشنبه سوری مانند قاشق زنی و فالگوشی می باشد.
وی تاکید کرد: بیشتر این آیین ها که جنبه پنهانی و ناشناخته ماندن داشته، هیجان و نشاط ویژه ای به محفل ها می بخشیده و چهارشنبه سوری را از آیینی خشک و خسته کننده، به جشنی پرشور تبدیل می کرده است.
ایزدپناه تصریح کرد: علت کمرنگ شدن این آیین ها و ویژگی ها حتی برای کارشناسان امر چندان روشن نیست اما به هر روی تغییرات در گذر زمان چهارشنبه سوری امروز را به برافروختن آتش، ترقه بازی و ترساندن عابران را تبدیل کرده است.
8123