بزرگنمايي:
پیام سپاهان- داریوش
اسماعیلی، دبیر سومین جشنواره داستان کوتاه زاینده‌رود، عصر روز گذشته
(سه‌شنبه) دهم اردیبهشت‌ماه، در تالار آوینی دانشگاه اصفهان که محل برپایی
آیین اختتامیه این جشنواره بود، متن زیر را قرائت کرد:
«چرا به‌جای هیچ، چیزی وجود دارد؟
چرا به‌جای هیچ، چیزی می‌نشیند؟
این سؤال را اساسی‌ترین پرسش متافیزیک
نامیده‌اند. همه داستان، درباره هیچ و آغاز همه‌چیز از آن و چگونگی امکان
تبدیل‌شدن هیچ به چیز است. فیزیکدانان و فیلسوفان، پاسخ‌هایی را به این
پرسش داده‌اند. برخی فیزیکدانان معتقدند در هیچ، نه ذره‌ای وجود دارد و نه
تابشی و نه میدانی و نه هیچ‌چیز دیگری و نه حتی فضا و نه حتی زمان. موضوعی
سربسته و کاملاً اسرارآمیز.
از دید آنان، جهان از هیچ پا به عرصه وجود
می‌گذارد و پیش از آن انفجار بزرگ در 14 میلیارد سال پیش، جهان از هیچ
آفریده شده است و هیچ، خود مانند چیز، یک کمیت فیزیکی است که بر اساس
قوانین کوانتومی گرانش ناپایدار است و اگر برای مدتی به حال خود رها شود،
در آن جوششی و تلاطمی به جود می‌آید و ذرات مجازی به داخل خارج هستی پرت
شده و رفت‌وآمد می‌کنند.
این ناپایداری، چیزی در حال گسترش به شکل فضا و
زمان به وجود می‌آورد و سپس این فضا و زمان را از ماده پر می‌کند. «لارنس
کراوس- فیزیکدان»
اما فیلسوفان، آفرینش را از نیستی و عدم
دانسته‌اند. خلق از عدم، یعنی آفرینش از مرتبه‌ای که در آن هیچ اسم و رسم و
تمایز و صفتی وجود ندارد. مرتبه‌ای در خفا و کمون محض در عالم غیب مطلق.
مرتبه‌ای حتی پیش از تجلی. عالمی که در مرتبه ذات هستی مطلق خداوندی، هیچ
اسم‌ورسم و تمایزی نداشت و در آن مرتبه ذات معدوم بود بی هیچ ماهیتی.
این خلقت از عدم، خلقت از عدم حدها و اسم‌ها و
رسم‌ها و چیستی‌هاست، اما آنچه بازیگر این آفرینش است، همچنان وجود هستی
است. وجود محض و هستی بدون تعین و مرز. آنگاه تجلی آغاز می‌شود و از آن
وجود و بود، نمودی برمی‌خیزد و آفرینش، آغاز می‌شود.
پری‌رو، تاب مستوری نمی‌آورد و از مکمن غیب و از
عالم اطلاق و غیب مطلق و سرزمین اسرار، پای به آفرینش می‌گذارد و دست به
خلقت باز می‌کند.
کلیدهای این دنیای اسرار و خزاین غیب اما در دست هموست و کس جز او، بر آن غیب، آگاه نیست. «و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو»
و اما داستان؛
واژه داستان را مرکب از دو بخش دا (در فارسی
میانه به معنی آفریدن) و ستان پسوند مکان و زمان دانسته‌اند و بدین‌سان،
داستان به معنای جا و گاه آفریدن است؛ آفرینش گاه یا آفرینش جا.
نقطه آغاز آفرینش داستان نیز چونان نقطه آغاز
آفرینش جهان، موضوعی سربسته و اسرارآمیز است. گاه جوششی و تلاطمی آغاز
می‌شود، چیزی تاب پنهان ماندن و مستوری نمی‌آورد، سرریز می‌شویم و داستان،
آغاز می‌شود.
این ناپایداری و جوشش، چیزی در حال گسترش به شکل
فضا و زمان در ما به وجود می‌آورد و سپس این فضا و زمان را از ماده، شخصیت و
کنش و فراز و فرود و صحنه و کشمکش پر می‌کند.
بدین‌سان، در لایه‌های درونی ما جریانی شکل
می‌گیرد، پیرنگی دنبال می‌شود، اثری و داستانی خلق می‌شود، اما همچنان،
کلیدهای گشایش این غیب و آغاز آفرینش، در دستان اوست. اوست که این مخزن
اسرار را می‌گشاید و می‌تواند گشود.
«مطلق آن آغاز، خود از شه بود
گر چه از حلقوم عبدالله بود»
امروز، زاینده‌رود، جای و گاه آفرینش و خلق
اثرهای شماست. آفرینش گاه و داستان اثرهای شماست. اثرهایی که خود، داستان
زاینده‌رودند. رودی که داستان شده است و داستان‌هایی که رود شده‌اند.
اما داستان زاینده‌رود شبیه چیست؟ شبیه کیست؟
داستان زاینده‌رود، شبیه داستان آتنا، الهه خرد و
فرزانگی و جنگ در یونان باستان است. همان محافظ شهر آتن. داستان مبارزه او
با بلایا و مصائب، زاینده‌رود را حافظ و نگهبان این سرزمین ساخته و به او
رنگی چون آتنا بخشیده.
داستان زاینده‌رود، به داستان آتیس، الهه
حاصلخیزی می‌ماند، چرا که امید دهقانان و برزگران و کشاورزان، به این الهه
حاصلخیزی است تا مزارع آنان را سیراب کند.
داستان زاینده‌رود، چونان داستان آفرودیته، الهه
عشق و امید است که با خود امید می‌آورد، در کنارش عشق جوانه می‌زند و در
نبودش، افسردگی و دل‌مردگی میهمانمان می‌شود.
داستان زاینده‌رود اما به داستان اطلس، شباهتی
تام دارد. اطلس با خدایان جنگید و محکوم شد تا جهان را بر دوش خود نگه
دارد. زاینده‌رود نیز با خدایان بی‌تدبیر صنعتی جنگید که تنش را زخمی کرده،
به خاک انداختند و او را محکوم کردند تا بار غم مردم این منطقه را چونان
اطلس بر دوش خود حمل کند.
آری داستان زاینده‌رود، شبیه داستان این
اسطوره‌هاست اما بیش از همه آن‌هاست. زاینده‌رود، رودی است واقعی اما بر
گونه اساطیر. اسطوره‌ای که به خاک افتاد اما باز برخاست.
قهرمانی که در مقابل فقر، خشک‌سالی، ناامیدی و هوای مسموم ایستاد و از شهر و تاریخ و فرهنگ آن دفاع کرد.
زاینده‌رود، قهرمانی است که بر بستر این رود زانو زده، اما هنوز تسلیم نشده است.