بزرگنمايي:

پیام سپاهان- تنها گاهنامه رمضان است که همه آداب و ترتیب های دلچسب آن، غبار روزمرگی را از ثانیه های عمر می زداید، آنجا که با آمدن وقت های سحر و افطار طعم دلچسب نجواهای نیمه شب و شوق شیرین روزه گشودن ها، بهار راستین را به جان خسته آدمیان مهمان می کند.
رمضان، این ماه سرشار از توبه و استجابت، اکنون در دو قدمی باغ لحظه ها رسیده است و دوباره این شانه های لرزان و چشم های بارانی است که فاصله ها با معبود را کوتاه و کوتاهتر می کند، گویی هر دقیقه که می گذرد این صدای قدم های خداست که گوش فطرت ها را نوازش می دهد.
رمضان فرصت یک ماه مهمانی در جوار سفره ای است که قرن ها عظمت میزبانش بر سر زبان ها جاری و حال خوش عبودیتش در تار و پود سجاده زمان خزیده است.
ماه رمضان از آنجا که با فرهنگ و سنن ملت های مسلمان عجین شده ، گذر معنوی خارق العاده ای است که علاوه بر جلوه های بندگی، تجلی آیین ها و خرده فرهنگ های بیشمار است.
روزه داری و روزه گشایی، به عنوان بارزترین نماد ماه مبارک رمضان یک عبادت شرعی است که اثرات و برکات آن از مرزهای فردی عبور می کند و با وجود اینکه در گوشه و کنار ایران به یک شکل خاص برگزار می شود اما در نهایت به سرزندگی، وحدت و همبستگی اجتماعی می رسد.
بازخوانی و مرور چگونگی پاسداشت این ماه دریچه چشمان را به دنیایی شگفت انگیز از آیین ها می گشاید که در بطن هر یک می توان عمق باروهای دینی را یافت، در این بین اگرچه بسیاری از این آداب در گذر زمان به فراموشی سپرده شده اما رمضان همچنان ماه سرشار از تنوع آداب و نشاط و عبادت است.
مردم گوشه و کنار ایران با آیین های خاصی ماه رمضان را گرامی می دارند.
به گفته محققان در گذشته تکاپوی مردم برای استقبال از ماه مبارک رمضان همچون جنب و جوش آنها برای استقبال از نوروز بوده است آنجا که چند صباحی مانده به آغاز این ماه، نظافت و غبارگیری از خانه ها و مساجد انجام می شد، تمام شهرها و روستاها رنگ و بوی صمیمت می گرفت آنقدر که کاسب ها از حساب و کتاب های دقیق خود دست می کشیدند و مردم با آوردن آب و آیینه و سبزه به روی پشت بام ها مشتاقانه به جست و جوی هلال ماه می پرداختند.
روشنایی تمام وقت شب های رمضان در تهران، تعزیه خوانی، پرداختن به تفریحات و سرگرمی و بازی های بومی محلی به ویژه در خوزستان، دوخت کیسه مراد در سمنان، سحرخوانی در قم، سنت " کاسمسا" در لرستان(تبادل افطاری بین همسایگان)، طبخ و توزیع انواع غذاها و خوراک ها و شربت های سنتی، شب خوانی در خراسان برای دعوت مردم به سحری خوردن، برگزاری آیین "علم شمشیری" در شمال کشور، پخت نان "کولیره" در کردستان و تعیین زمان افطار با رشته های سیاه و سفید نخ در زنجان از جمله سنت های قدیمی ایرانیان برای گذران ماه رمضان بوده است که برخی از آن ها همچنان به قوت خود باقی و برخی دیگر نیز به فراموشی سپرده شده است.
مردم مومن اصفهان، نیز از گذشته تا به امروز با برگزاری آیین ها و سنت های خاصی ماه رمضان را گرامی می دارند.
بررسی اسناد تاریخی نشان می دهد علاوه بر انجام آداب مشترک این ماه هر یک از شهرها و روستاهای اصفهان به شیوه خاصی رمضان را گرامی می داشتند.
بر این اساس، تکاپو برای ورود به مهمانی خدا با خانه تکانی و آراستگی مساجد اصفهان آغاز می شد،در برخی نقاط اصفهان از جمله کاشان مردم براین باورند که اگر دختران دم بخت در خانه تکانی ماه رمضان مشارکت کنند بخت آنها باز می شود، مردم اصفهان از چند روز مانده به این ماه مایحتاج خود مانند برنج، خرما، گوشت، میوه و غیره را خریداری می کردند.
به گفته مورخان، آیین "کلوخ اندازان" که در زمان حاضر همچنان در برخی نقاط اصفهان اجرا می شود، مشخصه بارز ماه رمضان در نصف جهان بوده است، در این آیین خانواده ها چند روز پیش از ماه مبارک رمضان دور هم جمع می شوند و با تناول خوراکی های متنوع جشن استقبال از ماه رمضان را برگزار می کنند.
یکی از سنت های جالب اصفهانی ها در گذشته آیین" دق الباب" بود که در آن درب منزل همسایگان را برای نوید وقت سحر می کوبیدند، بررسی ها نشان می دهد این سنت همچنان در برخی محله های قدیمی اصفهان رواج دارد.
پخت نان جو و هدیه آن به خانه های اطراف، یکی از آیین های ماه رمضان در شرق اصفهان است که همچنان نیز در برخی شهرهای کویری اصفهان انجام می شود.
از آیین های ویژه رمضان در اصفهان می توان به بردن هدیه و میوه برای خانواده هایی که تازه عروس و تازه داماد دارند اشاره کرد، آیینی که همچنان در بیشتر نقاط اصفهان رواج دارد و در برخی شهرها به آن " روزه واکنی" نیز می گویند.
بر اساس اسناد موجود، در کاشان رسم بود که شب 27 ماه رمضان، زنان تازه عروس را برای سفید بختی به مسجد می بردند و سعی داشتند عروس را در صف اول جماعت جای دهند، پس از خواندن نماز مغرب و عشا، مقداری شیرینی یا خرما بین نمازگزاران تقسیم می کردند. آنگاه عروس را به خانه باز می گرداندند و معتقد بودند که بین زن و شوهر هرگز جدایی نمی افتد و همیشه در صلح و صفا به سر خواهند برد.
"هومبابایی" از آیین های خاص شهرهای شرق اصفهان به ویژه کاشان، آران و بیدگل و نیاسر است.
در آیین "هومبابائی" یا " شب نیمه" که از شب اول ماه رمضان آغاز و تا شب پانزدهم ادامه دارد کودکان، نوجوانان و جوانان در دسته‌ های مختلف چهار تا بیست نفره به هومبابائی می روند.
بر اساس اسناد موجود، هر محله برای خود دسته ای دارد، این عده بنا به قول و قراری که بین خودشان می گذارند بعد از افطار در محل معینی جمع می شوند و از بین خود یک صندوق دار و یک میدان دار انتخاب می کنند.
وظیفه صندوق دار جمع آوری پول یا خوراکی هایی مثل برگه زرد آلو، برگه قیصی، جوزقند، کلوچه، خرما، گردو و بادام است.
میدان دار هم بایستی خوش صدا باشد و وظیفه اش خواندن اشعار هوم بابایی است.
پس از انتخاب صندوق دار و میدان دار، بچه ها سه صلوات بلند می فرستند تا اگر از افراد گروه کسی جا مانده باشد، حاضر شود.
پس از اینکه همه جمع شدند از اولین خانه هوم بابایی را آغاز می کنند.
در هر خانه را می کوبند و پس از شنیدن جواب، میدان دار شروع به خواندن می کند و بقیه جواب می دهند:
میدان دار: امشب، شبِ نیمه است که ما میهمانیم
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
میدان دار: از ما حرجی نیست که ما طفلانیم
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
میدان دار: بشقاب را پر از کلوچه و حلوا کن
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
میدان دار: بردار و بیار به دامن ماها کن
بچه ها: هوم بابا، هوم بابا
بعد از خواندن این اشعار میدان دار شروع می کند به دعا کردن به صاحب خانه و بچه ها آمین می گویند و با نیت بهره جستن از برکات این ماه مقداری از طعام سفره افطاری را طلب می کنند که طعام های جمع آوری شده بین فقرا و خانواده های بی بضاعت تقسیم می شود.
"آشتی کنان" و حلالیت طلبیدن یکی دیگر از سنت های اصفهانی ها در ماه رمضان است که در آن افرادی که از هم کدورت و ناراحتی داشته باشند با دیدار یکدیگر حلالیت می طلبند، همچنین بزرگتر خانواده و یا بزرگتر محله با دادن مهمانی و دعوت از کسانی که در فامیل و بستگان با یکدیگر قهر هستند آنها را آشتی می دهند.
"هدیه دادن " از آیین های پسندیده مردم اصفهان است که در آن از طرف بزرگتر خانواده به فردی که برای نخستین بار روزه می گیرد، هدیه داده می شود، ریش سفیدان کاشان معتقدند در شب نیمه ماه رمضان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در سنین کودکی به منزل پیامبر خدا(ص) رفته و از جد بزرگوارشان هدیه ای گرفته اند لذا طبق آن سنت این روش در این شهر رواج پیدا کرده است.
در کاشان هنگام افطار روزه دار تا هدیه خود را از بزرگتر نگیرد روزه خود را باز نمی کند و بعد از گرفتن هدیه دست و صورت بزرگتر خانواده را می بوسد و بزرگتر برای او دعا می کند.
"دوخت پیراهن مراد" از دیگر آیین های خاص ماه رمضان در اصفهان بود که در آن بستگان زنان بیمار همچنین زنانی که بچه دار نمی شدند و یا اینکه فرزندشان در کودکی از دنیا رفته بود پارچه ای را به مسجد می بردند و پس از اقامه نماز مغرب و عشا آن را می بریدند و می دوختند که به آن " پیراهن مراد" می گفتند.
سپس روحانی مسجد روضه حضرت ابوالفضل(ع) می خواند و همه نمازگزاران با قرائت همزمان آیه " ام یجیب" برای بیمار دعا می کردند، صاحب نذر نیز مقداری خرما بین مردم توزیع می کرد و سپس با همراهی روحانی و نمازگزاران بر بالین بیمار می رفتند و پیراهن مراد را به تن او می پوشاندند و اعتقاد داشتند که خدا او را شفا خواهد داد.
از دیگر آیین های مردم اصفهان بنا به اسناد موجود، برگزاری جشن باشکوه و حنابندان در شب 27 ماه مبارک رمضان بوده است، چرا که آنان اعتقاد داشتند "ابن ملجم مرادی" قاتل امام علی(ع) در این شب به قصاص رسیده است.
وجه تمایز اصفهانی ها در برنامه های ویژه ماه رمضان سنت نیک کمک به فقرا و نیازمندان بویژه کمک به آزادی زندانیان است بشکلی که هرساله خیرین فعال در این زمینه با شرکت در مراسم گلریزان به جمع آوری وجوهی برای آزادی زندانیان جرایم غیرعمد می پردازند.
سفره کرم امام حسن مجتبی(ع) در روز 15 رمضان مصادف با میلاد آن امام برپا می شود و بسیاری از نانوایی‌های اصفهان مطابق رسم موسوم به "سفره کرم امام حسن(ع)" به عرضه نان رایگان به عموم مردم می‌پردازند. در این طرح واحدهای سیاربین افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نان توزیع می کنند.
آیین "نخل گردانی" نیز از دیگر آداب برجا مانده در کاشان است که در شب 21 ماه رمضان و مقارن با شب قدر و شهادت مولای متقیان برگزار می‌شود.
در این رسم مردم نیاسر نخل عزا را از محله سرکمر به محله تالار می‌برند و در مسجد این محل به عزاداری می‌پردازند سپس باردیگر این نخل را به محله نو برده و در این مکان عزاداری می‌کنند و بدین شکل با گرداندن نخل عزا در محلات مختلف در این شب به عزاداری برای حضرت علی(ع) می‌پردازند.
برگزاری جلسات قرائت قرآن در مساجد و یا منازل برای مردان و زنان مومن این دیار اهمیت بسیاری دارد.
از روز اول ماه رمضان بانوان در منزل یکی از داوطلبان گرد هم می آیند و در طول سی روز، یک جزء از کلام الله مجید قرائت می شود تا قرآن ختم شود و آقایان هم در مساجد و حسینیه ها به این امر می پردازند.
کاچی، شله زرد، بریانی، گوشت و لوبیا، عدسی، حلیم بادمجان، انواع آش محلی، ماش و قمری، خورش ماست، حلوا، نان محلی، آبگوشت، زولبیا و بامیه از غذاها و خوراک های بومی اصفهان در ماه مبارک رمضان است.
افطاری دادن به دوستان، خویشان و آشنایان از دیگر امور پسندیده و متداول در پهنه اصفهان است.
در شب های قدر و همزمان با شهادت حضرت علی(ع)، مراسم احیا و عزاداری از شور و حال و هوای خاصی برخوردار است.
راه اندازی هیات های عزاداری، سینه زنی، تعزیه، نوحه خوانی و نخل برداری از جمله آیین هایی است که در سالروز شهادت حضرت علی(ع) انجام می شود.
پخت و توزیح حلوا در شب های بیست و سوم و بیست و هفتم ماه رمضان که به شب ختم و هفتم امام علی(ع) مشهور است از دیگر آیین های ویژه شب های قدر در این خطه است.
پخت این حلوا در کاشان مهارت ویژه ای می خواهد، در قدیم نیز افرادی که در پخت حلوا ماهرتر بودند از چند روز قبل برای این کار دعوت می شدند.
شب عید فطر را بسیاری از مردم اصفهان به دعا و نیایش سپری می کنند. برگزاری نماز عید فطر با شرکت پرشور مردم نیز از دیگر آیین های ماندگار مردم اصفهان در ماه مبارک رمضان است که ابتدا در میدان نقش جهان و اکنون در مصلای اصفهان برگزار می‌شود.
در روز عید سعید فطر، بعد از نماز جماعت صبح، نمازگزاران در مسجد به صرف صبحانه می پردازند و با طلوع آفتاب به همراه امام جماعت به مصلی رفته و به نماز عید فطر مشغول می شوند. بعد از مراسم عید فطر همه مردم این شهر کنار قبور اموات و گذشتگان خود رفته و با توزیع انواع شیرینی و خرما به فاتحه خوانی می پردازند. در برخی نقاط اصفهان نیز در روز عید فطر مردم به دیدار خانواده های داغدار می روند که به اصلاح به آن " عذر برداشتن" و یا " عید اموات" می گویند.
در طول ماه رمضان نیز نهادها و دستگاه های مختلف با برنامه های خاص خود به این ماه رونقی خاص می دهند.
یکی از کهنسالان اصفهانی که خود را "حاج ابراهیم علیزاده" معرفی می کند با بیان اینکه ماه رمضان در اصفهان ماه خوش اخلاقی و محبت بوده است، در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: همه آیین ها و رسم هایی که در گذشته همزمان با آغاز این ماه انجام می شد برای آن بود که الفت و همدلی مردم به بطن جامعه منتقل شود.
وی مهرورزی، تواضع، رعایت حقوق دیگران و توجه به ارزش های دینی اخلاقی را از مواردی بیان کرد که در ماه مبارک رمضان بیش از هر زمان دیگری در همه سطوح جامعه احساس می شود.
علیزاده افزود: روزه داری به معنای پرهیز از عادت های روزمره و توجه به اصل عبودیت تاثیر بسزایی در انعکاس برونی ارزش های انسانی و اسلامی دارد.
به گفته وی وجود آداب و رسوم متنوع در اصفهان در ماه مبارک مضان ریشه در عمق باورهای دینی مردم این دیار دارد.
یک کارشناس ارشد جامعه شناسی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: علاوه بر بعد معنوی ماه رمضان یعنی تقویت تقوا پیشگی و پر رنگ شدن ارزش های دینی مانند ترک محرمات و انجام واجبات، کارکردهای بسیاری در این ماه نهفته است.
سیما نکویی افزود: وقت شناسی و نظم و انضباط، انسجام اجتماعی برای برپایی آداب این ماه، کمرنگ شدن فساد اخلاقی و بزهکاری، افزایش برکت و روزی، تقویت و توسعه روابط اجتماعی و صله رحم، احیای سنت های دیرینه اسلامی مانند توزیع غذا بین نیازمندان جامعه، توجه بیشتر به بهداشت فردی و افزایش امور عام المنفعه از مهم ترین کارکردهای ماه مبارک رمضان است.
این جامعه شناس افزود: از سوی دیگر روزه داری تاثیر بسزایی در بهبود وضعیت سلامت افراد دارد به طوری که منجر به تقویت حافظه، طول عمر، شادابی، دفع سموم بدن، کاهش میزان افسردگی، استرس و اضطراب می شود.
وی خاطر نشان کرد: ماه رمضان فرصتی مناسب برای کنارزدن عادت های روزمره و پرداختن به امور مهم است، مساله ای که در بسیاری از موارد از انجام آن عاجزیم و یا بسیار سخت می توانیم انجام دهیم.
نکویی افزود: در ماه رمضان انرژی معنوی جامعه افزایش پیدا می کند که در سایه آن می توان برای بسیاری از اهداف خرد و کلان برنامه ریزی کرد.