بزرگنمايي:

پیام سپاهان- برآیند اطلاعات موجود نشان می‌دهد امروزه کسب و کارهای خانگی راه کاری مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در سراسر جهان شده‌اند و می‌توان گفت 15 تا 80 درصد نیاز اشتغال 150 کشور جهان را همین مشاغل خانگی تأمین می‌کند و در کشورمان قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی در سال 1390 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.

کارشناسان اقتصادی، مشاغل خانگی را نوعی فعالیت تعریف کرده‌اند که به وسیله اعضای خانواده در محیط خانه صورت گیرد و مزاحمتی برای همسایگان ایجاد نکند که در این صورت محیط خانه تنها برای تولید کالا بوده و عرضه، فروش و بازاریابی آن به محیط بیرونی انتقال می‌یابد.
شغل خانگی بسیاری از هزینه‌های تولید را پایین می‌آورد و قدرت رقابت را افزایش می‌دهد.
اقتصاددانان همچنین پایین بودن هزینه راه اندازی و میزان ریسک سرمایه گذاری، حذف هزینه ایاب و ذهاب، استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده، امکان کار کردن به صورت پاره وقت، آزادی و استقلال عمل، ایجاد توازن بین مسؤولیت خانوادگی زنان و اشتغال آنان، انعطاف پذیری کار و توسعه فرهنگ کار در خانواده را از سایر مزایای مشاغل خانگی می‌دانند.
از سوی دیگر به دلیل آنکه زنان نیمی از جمعیت فعال اقتصادی کشور به شمار می‌روند، به اذعان کارشناسان افزایش نرخ اشتغال و به تبع آن کاهش نرخ بیکاری در بین آنها از یک طرف به معنای توانمندسازی زنان و از طرف دیگر به معنای افزایش رشد اقتصادی و توانمند سازی اقتصاد کشور است.
امروزه، زنان به دلایلی همچون ازدواج نکردن، فوت همسر و به ویژه طلاق در دایره زنان سرپرست خانوار قرار می‌گیرند. بر اساس آمار ارائه‌شده حدود سه میلیون و 200 هزار زن سرپرست خانوار در کشور وجود دارد که بیش از 50 درصد این جمعیت، زیر 40 سال هستند و احتمال افزایش مداوم تعداد آنها همواره وجود دارد. برای مثال بالا بودن نرخ طلاق در کشور، که بنا بر آمار حدود 25 درصد است می‌تواند به طرز قابل توجهی آمار زنان سرپرست خانوار را افزایش دهد. از این رو رسیدگی به موضوع اشتغال زنان به خودی خود به معنای رسیدگی به اشتغال زنان سرپرست خانوار نیز خواهد بود که توسعه مشاغل خانگی می‌تواند بخش مهمی از این اهداف را محقق کند.
در بند اول سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب ضمن تاکید بر واگذاری امور به مردم، بر تأمین شرایط و فعال سازی تمام امکانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی با تسهیل و تشویق همکاری‌های جمعی و ارتقای درآمد و نقش طبقات کم درآمد و متوسط تاکید شده است.
در ایران بنا بر قانون ساماندهی حمایت از مشاغل خانگی، دولت موظف است بنا بر اصول 28 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی و با توجه به سند چشم انداز بیست ساله، مشاغل خانگی را مطابق این قانون ساماندهی و حمایت نماید به طوری که زمینه ایجاد اشتغال برای این گونه متقاضیان فراهم شود.
در این قانون منظور از مشاغل خانگی یا کسب و کار خانگی آن دسته از فعالیت‌هایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب و کار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل می‌گیرد و منجر به تولید خدمت و یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی می‌شود.
این قانون مشتمل بر 12 ماده و 6 تبصره است و صاحبان مشاغل خانگی را مشمول مزایایی همچون استفاده از بازارچه‌های محلی شهرداری‌ها برای عرضه محصولات تولیدی و معافیت از عوارض اداری و تجاری می‌کند و معافیت‌های مالیاتی و تأمین وام‌های قرض‌الحسنه اشتغال از دیگر حمایت‌های قانونی از صاحبان مشاغل خانگی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در ایران 305 شغل به عنوان کسب و کارهای خانگی تعریف شده که تمامی این شغل‌ها در تمام نقاط کشور بجز تعداد اندکی که مختص منطقه جغرافیایی خاصی است، قابل انجام هستند.
طرح ملی توسعه مشاغل خانگی به گفته مسؤولان از جمله طرح‌های حمایتی بخش اشتغال، ذیل برنامه اشتغال فراگیر به شمار می‌رود. این طرح ابتدا در هشت استان کشور (آذربایجان‌غربی، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، کردستان، کرمانشاه، لرستان) به‌صورت آزمایشی در حال اجرا بوده و اکنون به‌صورت فراگیر اجرایی می‌شود. برنامه اشتغال فراگیر برنامه‌ای بود که با هدف ایجاد 971 هزار شغل در سال 96 ابلاغ شد.
به گفته مسئولان سال گذشته اعتباری افزون بر 54 میلیارد تومان به بحث مشاغل خانگی اصفهان اختصاص داده شده است که هشت برابر نسبت به سال ماقبل آن افزایش داشته است از این رو فرصت مناسبی است تا شاهد افزایش مشارکت بانوان در فعالیت‌های اقتصادی استان اصفهان باشیم.

** تحقق اشتغال در بخش خدمات، بیش از سایر بخش‌ها
مدیر گروه طرح‌های آماری سازمان مدیریت و برنامه ریزی اصفهان اظهار داشت: بر اساس آخرین آمار، سهم اشتغال مردم این استان در بخش خدمات در سال 97 به 48.9 درصد رسید و نسبت به سال 96 حدود 3.6 درصد افزایش یافت.
رستم پیر علی افزود: بر اساس آخرین آمار و اطلاعات که درباره وضعیت بیکاری و اشتغال استان‌ها در سال 97 و مقایسه آن با سال 96 منتشر شد، نسبت اشتغال در اصفهان در سال گذشته به 37.5 درصد رسید که نسبت به سال 96 حدود 2 درصد افزایش دارد.
وی نرخ بیکاری در این استان در سال 97 را 13.7 درصد اعلام و خاطرنشان کرد: این نرخ در سال 96 حدود 14.1 درصد بود و این امر نشان دهنده کاهش نرخ بیکاری در استان است هرچند این شاخص در مقایسه با متوسط کشوری (12 درصد) بالاتر است.
این کارشناس نرخ مشارکت اقتصادی استان در سال 97 را 43.4 درصد و در سال 96 حدود 41.4 درصد اعلام کرد و گفت: مقایسه آمار در سهم اشتغال نشان می‌دهد که این میزان در بخش کشاورزی در 2 سال گذشته تغییری چندانی نداشته و از 10.3 به 10.2 درصد رسیده است.
پیرعلی با اشاره به بخش صنعت تصریح کرد: سهم اشتغال در این بخش از 44.4 درصد در سال 96 به 40.8 در سال گذشته کاهش یافت که این امر می‌تواند ناشی از شرایط اقتصادی حاکم بر کشور در این برهه زمانی باشد.
وی ادامه داد: با وجود ثابت ماندن سهم اشتغال در بخش کشاورزی و کاهش آن در بخش صنعت، سهم آن در بخش خدمات افزایش یافت و از 45.3 به 48.9 درصد رسید.
مدیر گروه طرح‌های آماری سازمان مدیریت و برنامه ریزی اصفهان، نرخ بیکاری شهری در سال 97 در این استان را 14.6 و نرخ بیکاری روستایی را 7.2 درصد ذکر و خاطرنشان کرد: این 2 نرخ در سال 96 به ترتیب حدود 15.4 و 7.5 درصد بود.
پیرعلی سهم اشتغال شهری در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات در سال گذشته را به ترتیب 6.3، 40.8 و 52.9 درصد اعلام و اضافه کرد: سهم اشتغال روستایی در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات در سال 97 نیز به ترتیب 36.7، 40.8 و 22.5 درصد است.
این کارشناس نرخ بیکاری مردان در سال گذشته در اصفهان را 10.9 درصد و نرخ بیکاری زنان را 23.3 درصد دانست و تصریح کرد: نرخ بیکاری مردان و زنان در سال 96 به ترتیب حدود 11.7 و 24.3 درصد بود.
وی سهم اشتغال مردان در سال گذشته در بخش کشاورزی را 11.5، در صنعت را 48.8و در خدمات 47.6 درصد برشمرد و اضافه کرد: سهم اشتغال زنان نیز در بخش کشاورزی 5.1، صنعت 40.9 و خدمات 54 درصد است.
پیرعلی اظهار داشت: این اطلاعات بر اساس آخرین نتایج طرح آمارگیری نیروی کار به دست آمده است که آمار و اطلاعات سال 96 در آن با توجه به تغییرات جمعیتی، به روز رسانی شد.
بر اساس جداول در چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار سال 97، اصفهان در نرخ بیکاری در سال گذشته در کشور در رتبه نهم (با نرخ بیکاری 13.7 درصد) قرار گرفت در حالی که رتبه این استان در شاخص مذکور در سال 96، پنجم بود.

**اعطای افزون بر 80 درصد تسهیلات مشاغل خانگی به زنان در اصفهان

مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی اصفهان به نقش پررنگ زنان در توسعه مشاغل خانگی اشاره و بیان کرد: 30 درصد از مدیریت مراکز مشاوره کارآفرینی را بانوان برعهده دارند و 88.9 درصد از تسهیلات مشاغل خانگی به بانوان پرداخت شده است.
محسن نیرومند افزود: تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی فقط یک شرکت تعاونی بانوان در سال 48 با 45 نفر عضو در زمینه تولید صنایع دستی در استان داشت و این در حالی است که در چهل سال اخیر 569 شرکت تعاونی بانوان در استان تشکیل شده است.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان تصریح کرد: در زمان حال تعداد 10 هزار و 68 شرکت تعاونی بانوان با وضعیت فعالی و در دست اجرا در سطح کشور مشغول فعالیت هستند که از این تعداد 264 شرکت تعاونی مربوط به استان اصفهان است.
وی با اشاره به اینکه این استان رتبه اول کشور در تعداد عضوهای شرکت تعاونی بانوان را به خود اختصاص داده است، اضافه کرد: تعداد اعضای شرکت‌های تعاونی بانوان در کل کشور 132 هزار و 585 نفر و تعداد اعضای این شرکت‌ها در استان اصفهان 13 هزار و 957 نفر است.
نیرومند با بیان اینکه استان اصفهان رتبه دوم کشوری در تعداد فرصت‌های شغلی ایجاد شده توسط شرکت‌های تعاونی بانوان را داراست، گفت: تعداد فرصت‌های شغلی این شرکت‌ها در کشور 122 هزار و 945 نفر و در استان اصفهان 13 هزار و 957 نفر است.

**مشاغل خانگی تنها به اعطای وام خلاصه نشود
یک کارشناس ارشد مدیرت کارآفرینی اصفهان  با بیان اینکه برخی از متقاضیان تسهیلات مشاغل خانگی هرگز به راه اندازی کار خانگی اقدام نکرده‌اند، اظهار داشت: اگر در طرح اشتغال خانگی فقط به پرداخت وام به افراد مختلف بسنده کنیم به یقین بعد از کوتاه مدت، شاهد انبوهی از بدهکاران نظام بانکی خواهیم بود که توان پرداخت اقساط خود را ندارند.
بابک مریوانی به ضرورت نظارت و آموزش در این خصوص اشاره کرد و افزود: به منظور پیشگیری از شکل گیری بدهکاران بانکی، اجرایی کردن موفق طرح اشتغال خانگی نیازمند شناسایی متقاضیان، اعطای تسهیلات و حمایت‌های بعدی در زمینه تولید، توزیع و فروش کالاست.
این در حالی است که به گفته معاون رئیس سازمان جهاد دانشگاهی با اجرای طرح الگوی نوین توسعه مشاغل خانگی تاکنون 13 هزار و 300 شغل ایجاد شده، بدون اینکه حتی یک ریال وام پرداخت شده باشد.
وی به تازگی در نشست مشترک سازمان ملی کارآفرینی و سازمان جهاد دانشگاهی در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در توضیح "الگوی نوین توسعه مشاغل خانگی" که توسط وزارت کار راه‌اندازی شده، بیان کرد: این الگو معتقد است با پرداخت وام، شغل تولید نمی‌شود، بلکه با زنجیره ارزش، آموزش هدفدار و اتصال درست به بازار می‌توان شغل ایجاد کرد.
محمدصادق بیرجندی ادامه داد: این طرح تاکنون در 9 استان به صورت آزمایشی اجرا شده که بیش از 70 درصد آن پیش رفته است و همه کار فرمایان اظهار رضایت کرده‌اند.
رئیس جهاد دانشگاهی با تاکید بر لزوم کاهش تصدی‌گری دولت اعلام کرد: بیش از 80 درصد منابع این سازمان بر اساس خدماتی است که ارائه می‌دهد و تنها کمتر از 20 درصد منابع آن توسط دولت تأمین می‌شود که آن هم مربوط به پروژه‌های خاص است.

**مشاغل خانگی، راهی برای توسعه اشتغال خرد
یک استاد اقتصاد دانشگاه با بیان اینکه مشاغل خانگی در صورت اجرا و نظارت دقیق راهی برای توسعه اشتغال خرد محسوب می‌شود، گفت: زنان خانه دار و افرادی که توانایی خروج از منزل را ندارند جامعه‌ی هدف اصلی مشاغل خانگی هستند، همچنین این شغل‌ها برای افراد بیکار که دارای مهارت کافی در انجام برخی از فعالیت‌ها هستند اما به دلیل بازار نامناسب اشتغال نمی‌توانند جذب بازار شوند مناسب است.
محمد صفاری راد افزود: البته این طرح با توجه به اینکه برای قشر تحصیل کرده کشور تعریف مناسبی ندارد، نقش کمی در رفع بیکاری خواهد داشت.
به گفته وی مشاغل خانگی زمینه‌هایی را فراهم می‌کند که افراد در کنار تولید و درآمد زایی، به بچه داری و تربیت فرزندان به بهترین شکل رسیدگی کنند.
وی اضافه کرد: نبود تناسب میان درآمد و هزینه‌های خانواده‌ها گاهی اختلافات عمیق خانوادگی را به دنبال دارد از این اجرای طرح مشاغل خانگی می‌تواند میزان در آمد خانواده را افزایش و اختلافات ناشی از مشکلات اقتصادی را کاهش دهد.
وی افزایش در آمد مشاغل خانگی را با توجه به صرفه جویی هزینه‌ها در آن مناسب دانست.
این استاد دانشگاه، تغییر نگرش به کار و نهادینه شدن فرهنگ کار را از اثرات دیگر راه اندازی کسب و کار خانگی بیان کرد.
صفاری راد افزود: مشاغل خانگی افزایش تولید و بهره وری اقتصادی کشور را به دنبال خواهد داشت، با این وجود این طرح در نبود پشتوانه مطالعاتی و نحوه پیاده سازی متناسب با ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و زیستی جامعه ممکن است پیامد خوبی نداشته باشد.
وی خاطر نشان کرد: به دلیل آنکه کارکرد خانه در جامعه امروز تغییر یافته است باید به ابعاد اجتماعی و فرهنگی طرح مشاغل خانگی توجه نمود.

شماری از فعالان مشاغل خانگی در گفت و گو با ایرنا نداشتن نقشه راه فرایند تولید و نبود حمایت‌های همه جانبه را از جمله مشکلات فراروی این کارگاه‌های اقتصادی کوچک برشمردند و تاکید کردند دولت و نهادهای مربوط باید در همه زمینه‌ها از جمله ارائه تسهیلات گرفته تا با فراهم کردن بازار فروش و حتی توسعه این راهبرد اقتصادی و اشتغالزایی در کشور تدابیر اصولی اتخاذ کنند تا شاهد توسعه روز افرون این مشاغل در کشور باشیم.