چاپ

بهمن نامور مطلق در نشست «اسطوره – شهر» که در حمام تاريخي دردشت برگزار شد، ابتدا به بيان تعاريف و مفاهيمي از اسطوره و شهر پرداخت و اظهار کرد: اسطوره روح جمعي جامعه و الگوي مسلط بر جامعه است؛ اسطوره، الگويي است که قابل تکثير باشد.

وي افزود: نمادها، تمثيل‌ها و اسطوره يکي از عناصر و تجلي زبان غيرمستقيم است. مفاهيم نامحدودي مثل عشق و محبت در کميت نمي‌گنجد لذا ما براي بيان آنها از نماد استفاده مي‌کنيم و نمادها فراتر از تمام محاسبات کمي هستند و اجازه انتقال مفاهيم و برقراري ارتباط را به ما مي‌دهند؛ اگر نمادها نبودند زبان ما خيلي ناقص بود.

اين نشانه شناس به تعريف چيستي اسطوره پرداخت و خاطر نشان کرد: اين تعريف هم مثل بسياري از تعاريف علوم انساني ديگر داراي مفاهيم متعددي است و از ديدگاه‌هاي مختلفي مثل زبان شناسي، مردم شناسي و روانشناسي تعاريف مختلفي دارد و هرکدام آن را به گونه‌اي تعريف کرده‌اند اما ما به تعريف نشانه شناسانه آن اشاره مي‌کنيم.

وي اضافه کرد: از ديدگاه ريشه شناسانه، اسطوره به معناي کلام و گفتار است و از ديدگاه نشانه شناسي، به روايتي تکثير شونده به همراه سرگذشتي قهرمانانه و قابل الگوبرداري گفته مي‌شود. به همين دليل است که گفته مي‌شود اسطوره ها اگر تکرار نشوند، از بين خواهند رفت.

کلان متني که انسان‌ها را در خود فرو برده است

معاون پژوهشي خانه هنرمندان ايران با بيان اينکه شهر، بزرگترين، گسترده ترين و تاثيرگذارترين متني است که انسان خلق کرده است، افزود: متن يعني همان چيزي که انسان مي‌سازد، انسان دست به هر چيزي بزند، متن مي‌شود؛ فرهنگ متن است، اگر انسان دست به طبيعت ببرد و در آن دخالت کند، تبدلي به متن مي‌شود.

وي اضافه کرد: شهر به انسان شکل مي‌دهد و کلان متني است که انسان در آن قرار گرفته است، شهر انسان‌ها را در خود فرو برده است و تسلط فراواني بر انسان‌ها دارد.

وي با تاکيد بر اينکه شهر نقش بيشتري در ساختن بشر دارد، ادامه داد: متن شهر با متنهاي ديگر متفاوت است و همه متن‌هاي ديگر را در خود جاي داده؛ شهر يک متن است، متن يک واحد نشان‌دار است به اين معني که همواره قابل خوانش مي‌باشد، متن شهر بزرگترين، پيچيده ترين و متنوع ترين نشانه‌ها را در خود جاي داده است.

نامور مطلق با بيان اينکه هر چه تاريخ بشر بيشتر مي‌گذرد، انسان‌ها توسط متن‌هاي خود بيشتر بلعيده مي‌شوند، تصريح کرد: به دليل ارتباط با طبيعت، انسان‌ها، اسير دست سازهاي خود مي‌شوند؛ انسان‌ها بيش از اينکه از طبيعت متاثر باشند، از فرهنگ و از خود تاثير مي‌پذيرند، ارتباط انسان با طبيت کم شده است.

وي به اين پرسش پاسخ داد که شهر چگونه مي‌تواند اسطوره شود و گفت: چيزي که بخواهد اسطوره باشد بايد به متنهاي هنري و ادبي تبديل شود، فقط ادبيات و هنر هستند که مي‌توانند به متن تبديل شوند و شاعر، نويسنده و هنرمند مي‌توانند آن را توليد کند..

اين هنرمند صنايع دستي اضافه کرد: اسطوره-شهر يعني شهري که به يک روايت و الگوي متني تکثيرپذير و عمومي تبديل شود، شهري که تکثير شود، اسطوره مي‌شود.

شهرهاي اسطوره‌اي

وي با بيان اينکه برخي از شهرها به دليل پيوند با اسطوره‌ها، اسطوره‌اي شده‌اند، خاطر نشان کرد: شهر آتن نام خود را از "آتنا" گرفته ، آتنا يک زن اسطوره‌اي يوناني بوده است که از شهر نگهباني مي‌کرده، به همين دليل نام شهر را آتن قرار دادند، شهر پاريس هم همينگونه است و اين شهر نام خود را از يک فرد اسطوره‌اي به نام "پاريس" گرفته است.

وي ادامه داد: اما شهر تهران يک نام اسطوره‌اي ندارد، تهران به معني کوهپايه‌هاي گرم است و اين نام اسطوره‌اي نيست.

نامور مطلق اظهار کرد: اسطوره‌اي بودن يا نبودن صرفا فقط به نام نيست، بلکه بايد يک وجه اسطوره‌اي وجود داشته باشد، مانند شهر رم که نام اسطوره‌اي ندارد اما يک شهر اسطوره‌اي است به دليل اينکه نام آن در بسياري از داستان‌هاي اسطوره‌اي آمده و به واسطه تکرار در داستان‌هاي اسطوره‌اي، به يک شهر اسطوره‌اي تبديل شده است.

معاون هنرهاي سنتي و صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، يکي از مهمترين وجوه هويت را نام دانست و تصريح کرد: هويت دادن به معني هويت گرفتن است؛ زماني که کسي براي ديگري نامي انتخاب مي‌کند، به او هويت مي‌دهد و در عين حال هويت آن فرد را در اختيار خود قرار مي‌گيرد.

وي با يادآوري اينکه يکي از راه‌هاي اسطوره شدن، تکثير شدن است، اضافه کرد: براي اسطوره شدن شهر بايد آن را تکثير کرد؛ وقتي شهري تبلور ادبي و هنري پيدا کند، اسطوره مي‌شود، بسياري از ترانه‌ها، فيلم‌ها، تئاترها و داستانها وجود دارند که به پاريس مي‌پردازد و اين عوامل در اسطوره‌اي شدن شهر پاريس تاثيرگذار بوده است.

مقايسه الگوسازي ميدان آزادي و برج ميلاد

نويسنده کتاب "در آمدي بر اسطوره شناسي" با بيان اينکه، عوامل اسطوره شدن در شهر مي‌تواند به اسطوره شدن شهر کمک کند، خاطر نشان کرد: اگر شهر اصفهان هم در متون ادبي و هنري آورده شود، مي‌تواند تکثير يابد و قدرت پيدا کند.

وي، وجود مجسمه‌هاي بسيار در شهرهاي اسطوره‌اي را يکي از المان‌هاي اسطوره‌اي شدن شهر دانست و تاکيد کرد: وقتي فردي يک مجسمه را در شهر مي‌بيند، شماي اسطوره‌اي را از شهر به خاطر مي‌سپرد؛ بنابراين يادآوري‌هاي اسطوره‌اي و المان‌هاي ارجاع دهنده به اسطوره مي‌تواند به شهر شخصيت اسطوره‌اي بخشد.

نامور مطلق با بيان اينکه ساخت يک سري اسطوره‌هاي مدرن مي‌تواند باعث اسطوره شدن شهر شود، اظهار کرد: برج ايفل در سال 1900 توسط مهندسي به نام ايفل ساخته شد، وقتي برج ساخته شد، مسوولان شهر تصميم گرفتند که آن را حفظ کنند، به واسطه تکثير سعي کردند ويژگي‌هاي ان را تکرار کنند که در نهايت باعث اسطوره سازي شد.

وي با اشاره به اينکه ما ايراني‌ها زماني راه و رسم اسطوره سازي را مي‌دانستيم اما امروزه آن را از ياد برده‌ايم، اضافه کرد: اسطوره دادن به جامعه و اسوه داشتن باعث جهت دار شدن جامعه و هدف دار کردن جامعه مي‌شود.

اين هنرمند صنايع دستي با بيان اينکه زمان زيادي است که در ايران الگوسازي انجام نمي‌گيرد، گفت: ميدان آزادي از نظر الگوسازي بسيار قوي‌تر از برج ميلاد است. ميدان آزادي يک سري ويژگي‌هاي ملي و فرهنگي دارد و يک بناي منحصر به فرد است اما برجي مانند برج ميلاد را مي‌توان در سراسر دنيا مشاهده کرد.

معاون پژوهشي خانه هنرمندان ايران با تاکيد بر اينکه برج ميلاد، هويتي ندارد که تبديل به يک نماد شهري شود، خاطر نشان کرد: مي‌توان به عنوان نمونه مناره بزرگي با کاشي کاري‌هاي خاص خود ايجاد کرد که هم باعث اسطوره سازي شود و هم هويت و فرهنگ کشور را نشان دهد.

اصفهان مهد بازي چوگان است

معاون هنرهاي سنتي و صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري با بيان اينکه ميدان نقش جهان المان‌هاي اسطوره‌اي بسياري دارد، افزود: شهر براي ديده و شنيده شدن، براي جلب توجه و جذب گردشگران و همچنين لذت بردن شهروندان بايد تبديل به اسطوره شود.

وي با تاکيد بر اينکه اسطوره گفتار است و تا چيزي بيان نشود تبديل به اسطوره نخواهد شد، اضافه کرد: اسطوره به معني شيوه بيان است نه محتواي بيان؛ به عنوان نمونه ميدان نقش جهان بايد براي اسطوره شدن روايت خود را پيدا کند، بايد مشخص شود که در گذشته چگونه بوده است، چگونه ايجاد شده است، چه حوادثي در آن اتفاق افتاده است و ...

نامور مطلق خاطره سازي را يکي ديگر از المان‌هاي اسطوره‌اي شدن شهر دانست و تصريح کرد: وقتي فردي به ميدان نقش جهان مي‌آيد بايد با يک خاطره برگردد، متاسفانه صنايع دستي که در ميدان و يا در اصفهان موجود است هيچ تصوير و ارجاعي به ميدان نقش جهان و يا شهر نمي‌دهد.

وي ادامه داد: اگر صنايع دستي به گونه‌اي باشد که به شهر ارجاع داده شود و يادآور شهر گردد، وقتي فرد آن صنايع دستي را به خانه مي‌برد، با هر بار ديدن آن، ياد شهر مي‌افتد و خاطرات شهر برايش زنده مي‌شود.

اين استاد دانشگاه با اعتقاد بر اينکه يکي از راه‌هاي خاطره دار کردن، آيين‌ها هستند، خاطر نشان کرد: گردشگران براي تماشاي آيين‌ها و مراسم‌ها به شهر سفر مي‌کنند، يکي از اين نمونه‌ها در اصفهان مي‌تواند بازي چوگان باشد، اصفهان مهد بازي چوگان است اما متاسفانه به هيچ وجه اين بازي انجام نمي‌شود؛ شهري مانند پاريس، هر ماه برنامه خاصي را برگزار مي‌کند.

خاطره سازي کنيد

وي اظهار کرد: وقتي گردشگري به شهر مي‌آيد و آيين‌ها، مراسم‌ها و بازي‌ها را مي‌بيند، براي دوستان و آشنايان خود تعريف مي‌کند و اين عوامل مي‌تواند شهر را به اسطوره تبديل کند.

اين هنرمند صنايع دستي افزود: بايد سعي کرد خاطره‌ها زياد شوند، مي‌توان نشست‌هايي را برگزار کرد که خاطره سازي چگونه باشد، خاطره‌ها بايد خاص باشند و تکراري نباشند.

وي بار ديگر به شهر پاريس اشاره کرد و گفت: در اين شهر، هر چهار سال با روي کار آمدن دولت جديد، يک عمارت اسطوره‌اي جديد ساخته مي‌شود، گردشگران هم براي ديدن عمارت جديد هر چند سال يکبار به اين شهر سفر مي‌کنند اما وقتي گردشگري يکبار به اصفهان سفر مي‌کند براي بار دوم ديگر رغبتي به اين کار ندارد چون بناهايي که ديده همان بناهاي گذشته است و چيز جديدي را نخواهد ديد.

معاون هنرهاي سنتي و صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري اضافه کرد: متاسفانه در اصفهان بعضي مواقع اسطوره زدايي جاي اسطوره سازي را مي‌گيرد. مانند عمارتي که قرار بود در کنار ميدان نقش جهان ساخته شود.

وي اظهار کرد: اسطوره بايد دايما نوزايي کند و اگر ثابت بماند، از بين مي‌رود. براي اينکه اسطوره بودن شهر از بين نرود بايد قطعات، المان‌ها و عمارت‌هاي تازه و خاصي به آن اضافه شود

معاون پژوهشي خانه هنرمندان ايران تصريح کرد: نوسازي نبايد تکراري باشد و بايد يک حرف خاص براي گفتن داشته باشد؛ به عنوان نمونه پارکي ساخته شود که با يک المان خاص معروف باشد.

خشکي زاينده‌رود يک عنصر اسطوره‌زدا است

نامور مطلق، يکي ديگر از عوامل اسطوره زدايي را نبود حيات شبانه در شهر دانست و اظهار کرد: با فرارسيدن شب، ديگر در شهر خبري نيست، جمع شدن در فضاهاي عمومي در شب مي‌تواند در بحث اسطوره سازي مفيد واقع شود.

وي خاطر نشان کرد: خشک شدن زاينده رود يک عنصر اسطوره زدا است، بايد براي جلوگيري از اسطوره‌زدايي مواظب آثار باستاني و نفيس بود تا از بين نروند.

نويسنده کتاب "در آمدي بر اسطوره شناسي" تصريح کرد: براي تبديل شهر به اسطوره و يا گسترده کردن اسطوره‌اي بايد آينده پژوهي انجام گيرد. جهان آينده جهان اکولوژيک است، اگر جهان آينده اکولوژيک نباشد، ويران شده خواهد بود.

وي ادامه داد: شهر اکولوژيک و يا شهر سبز از آينده‌هاي شهرهاي اسطوره‌اي خواهد بود.

معاون پژوهشي خانه هنرمندان ايران خاطر نشان کرد: اصفهان در حال حاضر يک شهر اسطوره اي پير و فرتوت است و بضاعت تبديل شدن به شهر اسطوره‌اي جديد و قدرتمند را دارد اما بايد تلاش فراوان انجام داد.

وي اضافه کرد: باغ‌ها و مراکز تاريخي و تفريحي اصفهان بايد پويايي و حيات داشته باشند تا باعث شود توريست‌ها چندباره به اين شهر سفر کنند.

نامور مطلق به لذت بردن شهروندان اصفهاني از شهر اشاره کرد و گفت: اگر اصفهاني‌ها از شهر لذت نبرند، هيچ توريستي از آن لذت نخواهد برد. به عنوان نمونه اگر در هتل‌ها، صنايع دستي مثل قلمزني به کار نرفته باشد، چطور مي‌توان انتظار داشت که توريست صنايع دستي خريداري کند.