چاپ

بحث آب زاينده‌رود و برگشتن حق‌آبه تالاب گاوخوني که مي‌شود، عده‌اي فکر مي‌کنند ما تنها مي‌خواهيم اصفهان همچنان زيبا و تاريخي بماند تا فوج فوج توريست بيايد و با لبخند از اين خطه شگفت‌انگيز تعريف کند؛ اما بحث تنها اين نيست. زاينده‌رود امنيت ملي است که مورد غفلت واقع شده است. در اين باره فارس گفت‌وگويي با احمد خاتون‌آبادي، استاد دانشگاه صنعتي اصفهان و عضو کميسيون آب اتاق بازرگاني انجام داده که در ادامه مي‌خوانيد.

سئوال: بي‌آبي و خشکي زاينده‌رود چه تأثيري بر اصفهان و آثار تاريخي آن خواهد داشت؟

خاتون‌آبادي: رودخانه زاينده‌رود، برخلاف اظهارنظر برخي استان‌ها براي زيبايي نيست. اين رودخانه کوير مرکزي ايران را که به صورت يکپارچه بود به دو قسمت تقسيم کرده است، يعني کل اين منطقه کوير بود؛ بعد با توجه به جريانات رودخانه مسيرش باز شد و آب تا تالاب گاوخوني رفت. اگر رودخانه زاينده‌رود نبود کل استان چهارمحال زير آب مي‌رفت و درياچه مي‌شد و اصلاً استاني در کار نبود؛ چرا که آن منطقه به طور کلي به زير آب مي‌رفت.

ميليون‌ها سال اين رودخانه وجود داشته و پيرامون آن سکونت، تمدن، صنعت و مشاغل به وجود آمده بود. در واقع يک رابطه ارگانيک و سيستمي بين تالاب گاوخوني و کوهرنگ برقرار است.

حالا اگر چهارمحال و بختياري را در حکم مغز حساب کنيم، تالاب گاوخوني حکم پا را دارد و اگر خون از مغز به پا نرسد، کل رودخانه آرام‌آرام مي‌ميرد.

اما زاينده‌رود تنها هوا را تلطيف نمي‌کند. شيخ بهايي سفره‌هاي آب زيرزميني را عادلانه تقسيم کرد و حق‌آبه‌ها را با طومارش مديريت کرد. مادي‌ها پر از آب بود و در خانه‌ها چاه آب وجود داشت و اين‌گونه عدالت پخش مي‌شد.

حالا وقتي رودخانه نداشته باشيم، چاه‌ها مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد. سطح آب پايين رفته و خاک نشست مي‌کند. چرا که زير خاک لايه‌اي از آب هست و وقتي آب زير خاک کشيده شود، زمين نشست مي‌کند و کم‌کم کل زمين‌ها، پل‌هاي تاريخي و بعد ميدان نقش جهان به ترتيب نشست خواهد کرد.

وقتي کانال آب زيرزميني خشک شود لايه‌هاي خاک روي هم مي‌افتد و نشست‌ها يکي پس از ديگري اصفهان را مي‌بلعد.

سئوال: چقدر از مناطق اصفهان نشست کرده است؟

خاتون‌آبادي: دشت مهيار نشست کرده و تعدادي از مدارس ترک خورده و بالطبع در آينده‌اي نه چندان دور آثار تاريخي اصفهان به همين روز گرفتار خواهد شد. خطر در کمين ميدان تاريخي نقش جهان هم هست و با اين بي‌آبي و خشکسالي به زودي نشست خواهد کرد.

در گذشته پس از پنج متر حفر زمين به آب مي‌رسيديم اما حالا در 170 متري به آب مي‌رسيم و اين نتيجه برداشت آب‌هاي زيرزميني و تمام شدن منبع آبي است.

سئوال: حالا اصلاً چرا اصفهان به اين روز افتاد؟

خاتون‌آبادي: کمبود بارش و تغيير اقليم تقريباً بهانه است. شايد 15 درصد نقش داشته باشد. 85 درصد بقيه مشکل اين است که آب حوزه اصفهان صرف بارگذاري بيش از حد در صنايع و سرازير شدن به استان‌هاي مجاور براي توسعه صنعتي مي‌شود و اين سبب شده تا اصفهان دچار مشکل شود.

در دشت گرگاب اصفهان در حدود 110 کوره آجرپزي ساخته شده که خاک زراعي اصفهان را در عمق دو متري براي آجرپزي بر مي‌دارند.

در بالاي باغ رضوان هم 55 کوره آجرپزي برپا کرده‌اند که باز هم خاک زارعي را تبديل به آجر مي‌کنند. در اقليم خشک، برداشتن هر يک سانت خاک زماني به اندازه هزار سال وقت مي‌برد تا دوباره خاک‌سازي شود. حالا يک‌هزار هکتار را بايد در 200 سانت ضرب کرد تا ديد چندهزار سال بايد طول بکشد تا خاک بازسازي شود.

در حالي که اين کوره‌هاي آجرپزي اشتغال‌زايي زيادي ندارد. کشاورزي خيلي بيش از اينها اشتغال‌زايي داشت؛ جدا از اينکه عوايد زيست محيطي بهتري هم براي شهر داشت.

سئوال: قسمت مرکزي هر کشور مورد توجه ويژه دولت آن کشور است، چرا در کشور ما اين‌گونه نيست؟

خاتون‌آبادي: در کل دنيا رسم است که مناطق مرکزي کشورها بايد امن باشد، که اگر در حواشي و مرزهاي کشور مشکلي پيش آمد منطقه مرکزي خاک، آب و امنيتي براي پوشش مرزها داشته باشد؛ همان طور که در گذشته و در هشت سال دفاع مقدس، اصفهان توانست بخش مهمي از بار جنگ را به دوش بکشد اما متأسفانه در حال حاضر اين مسئله مورد توجه نيست.

اگر مناطق يزد و اصفهان ناامن شود، به کل کشور ضرر خواهد رسيد. اما نکته ديگري که بايد اينجا متذکر شد اين است که توسعه صنعت در اصفهان و يزد بدون وجود آب اشتباه محض است. صنايع فولاد يزد و يا اصفهان بايد در کنار دريا و کلا آب برپا شود و در آينده به زودي ضرر خواهد داد؛ چرا که تنها خاک را نابود مي‌کند و آلودگي را به شهر تزريق خواهند کرد.

اين توسعه غلط مورد توجه نيست. اصفهان بايد مانند فلورانس يا رم ايتاليا يک شهر سنگ‌فرش شده و توريستي باشد، اين شهر بايد تاريخي بماند و به کشاورزي خود ادامه دهد، چرا که وجود کشاورزي بدون هزينه کردن شهرداري، جلوي ريزگردها را مي‌گيرد. با بي‌آبي هزينه‌هاي زيادي به اصفهان و به تبع آن به کل کشور تزريق خواهد شد.

سئوال: عواقب خشکي زاينده‌رود بر ساير شهرها چيست؟

خاتون‌آبادي: اگر تالاب گاوخوني خشک شود، فلزات سنگين کادميوم، سرب و جيوه که داخل تالاب هست وارد ريزگردها شده و با يک وزش باد تا تهران هم خواهد رفت و بدون شک سرطان و بيماري‌هاي ريوي بيش از پيش به اين مناطق سرايت خواهد کرد.

ميليون‌ها تن نمک در طي ميليون‌ها سال از طريق زه‌کشي کشاورزي به تالاب گاوخوني رفته است و حالا اگر کاملا خشک شود با يک باد از شرق به غرب کل مناطق مرکزي لم‌يزرع خواهد شد. پس بحث تنها اصفهان نيست؛ بلکه امنيت کل کشور است که متاسفانه ناديده گرفته شده است.

سئوال: از ديد شما راه‌کار چيست؟

خاتون‌آبادي: بايد براي مقابله با اين فجايع، حق‌آبه اصفهان و تالاب گاوخوني داده شود؛ يعني 170 ميليون متر مکعب در سال آب‌رساني شود.

اگر تالاب گاوخوني خشک شود، کوير مرکزي ايران که توسط رودخانه از يکديگر جدا مي‌شدند به هم مي‌پيوندد و اين منطقه خالي از سکنه خواهد شد.