سپاهان نیوز - در هر آیین و مذهب، مکان های مذهبی از روزگاران کهن وجود داشته اند و اینکه با روی کار آمدن آئینی جدید چه بر سر این مکان‌ها می آمده جای سؤال است؟
با پیدایش اسلام به تبع مکان های مذهبی جدیدی هم متولد شدند که به نظر برخی کارشناسان این مساجد بر روی، یا در کنار مکان‌های آئینی پیشین ساخته می‌شدند. تاریخچه ساخت مساجد جامع به مسجدالنبی که توسط پیامبر (ص) ساخته شد بازمی‌گردد. جایی که مرکز اصلی فعالیت‌های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و آموزشی در صدر اسلام بود.
مساجد جامع معمولاً در قسمت اصلی شهر ساخته می‌شد و به کار بردن اصطلاح جامع از زمان خلیفه دوم رایج و نخستین مساجد جامع در شهرهای بصره و کوفه ساخته شد. در قرن اول، هر شهر یک مسجد جامع داشت، ولی با افزایش جمعیت و کمبود مکان در مساجد، به توسعه آنها پرداختند تا آنکه از قرن دوم به بعد در شهرها دو یا چند مسجد جامع ایجاد شد.
این‌گونه مساجد مانند مسجد جامع اصفهان در دل بازار و در کنار حمام قرارگرفته و مدارس نیز در کنار آن ساخته می‌شد و برخی از آنها دارای قسمت‌های جانبی ازجمله مدرسه، بیمارستان و کتابخانه بودند. به عقیده برخی کارشناسان قرار گرفتن مسجد و بازار در کنار هم، نمادی از تعامل دین و دنیا (اقتصاد و مذهب) است.
بی‌شک برخی از اماکن مذهبی در کنار و یا بر روی اماکن مذهبی قبلی ساخته‌شده است، برای مثال در دمشق مسلمانان کلیسای بزرگ شهر را به دو بخش تقسیم کرده و قسمت شرقی آن را به مسجد جامع اختصاص دادند. هم‌چنین کلیسای اندلس به جامع قرطبه و در ایران آتشکده استخر به مسجد جامع استخر تبدیل شد.
اصفهان شهری است که پیش از اسلام و در دوره اسلامی دارای اهمیت بوده و با توجه به‌قرار گرفتن این شهر در مرکز ایران شاهد رخدادها و آمدورفت های زیادی بوده است. حاصل این رخدادها و اتفاقات، بقایایی است که امروز هم شاهد آنها هستیم، یکی از این بناهای شاخص و مهم، مسجد جامع عتیق اصفهان است که مجموعه‌ای از تاریخ ایران به‌حساب می‌آید.
قبل از مسجد جامع عتیق چندین مسجد دیگر مانند مسجد خشینان (شعیا- امامزاده اسماعیل) که به وسیله ابوخناس عمربن خطاب بنا شده، مسجد سعیدبن جبیر (سنبلان- درب امام)، مسجد شهرستان (که هم اکنون در زیر مدرسه‌ای قرار گرفته) در اصفهان وجود داشته است. وجود سبک های مختلف معماری و نقوش و خطوط به جای مانده از دوران مختلف، ارزش این بنا را دو چندان کرده است. در واقع این بنا یادگار دوره‌های مختلف تاریخ ایران است که از هر دوره امضایی در خود دارد.
این مسجد در سال 156 توسط ایوب بن زیاد ساخته شده و در سال 226 توسط عبدالله بن حسن بن حفص ذکوانی گسترش پیدا کرد. ساخت این مسجد با سبک خراسانی (شبستانی) آغاز می شود. گذشته از انواع سبک‌های معماری، می توان شاهد انواع خطوط در این بنا بود. اما در دوره آل بویه تغییری به خود می‌بیند و در عصر سلجوقی شاهد دگرگونی بنیادی و البته مهمی هستیم و آن تغییر شکل مسجد به صورت چهار ایوانه است.
از دوره های دیگر مانند ایلخانی، مظفری، تیموری، ترکمانان، صفوی، افغان‌ها، زندیه و قاجار شاهد آن هستیم که دولت‌ها و حکام بر وسعت آن افزودند و به مرمت و تزئین آن پرداختند. یکی از کارکردهای مسجد جامع اصفهان، آموزش بود. حضور شخصیت‌هایی در این مکان گویای چنین کارکردی بود. برای مثال ابن سینا، صاحب بن عباد، خواجه نظام‌الملک توسی، شیخ بهایی و بسیاری دیگر در مساجد جامع حضور داشته‌اند.
وجود شخصیت‌هایی دیگری در عرصه هنر که اگر وجود آنها نبود به راستی امروز شاهد چنین بنای باشکوهی نبودیم، نیز قابل توجه است. یوسف بن تاج الدین بنای اصفهانی- معمار، حسن بن شرف الدین- معمار، کمال الدین حسین حافظ هروی- خطاط، تاج الدین معلم اصفهانی- خطاط و یا استاد حیدر- گچ بر، از جمله هنرمندان مطرح در خلق این اثر هستند.
غرض نقشی است کز ما بازماند/ که هستی را نمی‌بینم بقایی!
مگر صاحب دلی روزی به رحمت/ کند در حق مسکنیان دعایی (سعدی)
یادداشت از: شهرزاد عنایتی، دانشجوی رشته تاریخ
|
انتهای پیام