سپاهان نيوز- در آغاز دور جديد سفر گردشگران خارجي به ايران، آثار جهاني اصفهان به شکل کم‌سابقه‌اي دچار آشفتگي و نابساماني شده‌اند. بر اساس مشاهدات ميداني ؛ مسجد جامع عتيق، مسجد جامع عباسي (امام)، کاخ عالي قاپو و کاخ چهلستون با تخريب شديد منظر تاريخي - فرهنگي و آشفتگي محيطي روبه رو هستند. همگي اين آثار در فهرست ميراث فرهنگي جهاني به ثبت رسيده‌اند و بيشترين تعداد بازديدکنندگان ايراني و خارجي در اصفهان را به خود اختصاص داده‌اند.
مسجد امام؛ انبار فرش و موکت
در مسجد امام، نابساماني‌ها به حدي است که تأسف شديد بازديدکنندگان ايراني و حيرت گردشگران خارجي را به همراه دارد. يکي از تورليدرها در اين‌باره مي‌گويد: همگي خارجي‌ها به علت شهرت جهاني مسجد امام، اصرار به ديدن آن دارند؛ اما در شرايط فعلي، بازديد آنها از اين بنا، موجب شرمندگي و سرافکندگي ما مي‌شود. آنها به محض اينکه وارد مسجد مي‌شوند، از پريشاني و آلودگي محيط تعجب و از چرايي آن سؤال مي‌کنند که پاسخي براي آن نداريم. يک گردشگر ايراني نيز مي‌گويد: حتي اگر مسجد امام، جنبه تاريخي و گردشگري نداشته باشد، اين حد از بي‌نظمي و کثيفي در‌شأن اين مسجد نيست و تصوير بدي از ايران اسلامي را به خارجيان ارائه مي‌دهد.
اشاره اين افراد، به تلنبار شدن حجم عظيمي از فرش‌ها و موکت‌ها در سرتاسر مسجد است که بدون هيچ نظمي روي هم ريخته شده‌اند و برخي بخش‌هاي مسجد مانند شبستان غربي را به يک انبار بزرگ تبديل کرده‌اند. همچنين ريختن انبوهي از موکت هاي کثيف و خاک آلود در محراب مسجد، نشان مي‌دهد که نه تنها شأن يک اثر تاريخي مورد توجه قرار نگرفته بلکه حرمت محراب، به عنوان مقدس‌ترين جاي مسجد رعايت نشده است.
سال گذشته، حجت‌الاسلام محمدرضا صالحيان، مسئول دفتر نمايندگي شوراي سياستگذاري ائمه جمعه استان اصفهان، گفته بود: «جهت پيشگيري از رساندن هرگونه آسيب به بناهاي تاريخي و قديمي و مساجد جامع شهرها، مسئولان ميراث فرهنگي، عضو ستاد برگزاري نماز جمعه هستند.» از اين گذشته، از تابستان امسال، نماز جمعه شهر اصفهان از مسجد امام به مصلاي اين شهر منتقل شده است.
در انتظار نظافت
علاوه بر پراکندگي صدها قطعه فرش و موکت، وضعيت نظافت مسجد امام نيز مناسب نيست و چنين نشان مي دهد که بخش‌هاي مختلف مسجد يا نظافت نمي‌شوند يا نظافت آنها در فواصل زماني طولاني صورت مي‌گيرد؛ زيرا لايه ضخيمي از خاک سرتاسر مسجد را پوشانده و انبوهي از زباله‌ها و نخاله‌هاي ساختماني در جاي جاي آن مشاهده مي‌شود.
بخشي از آلودگي موجود، ناشي از استقرار کارگاه مرمت در شبستان جنوب غربي است. اگرچه اين کارگاه در زمان حاضر فعاليت چنداني ندارد اما ابزارها، مصالح و نخاله‌هاي ساختماني آن به آلودگي و نابساماني مسجد دامن زده است. در ايوان شمالي مسجد نيز بخشي از کف ايوان کنده و با تلي از خاک به حال خود رها شده است. همچنين، در صحن مسجد و از ميان سنگفرش‌ها يک درخت عرعر روييده که خود شاهدي است بر رها شدن مسجد به مدت طولاني و سرکشي نکردن مديران مربوطه به محبوب ترين مسجد تاريخي اصفهان.
آسيب‌رساني داربست‌ها به نماي مسجد
اگرچه برپايي آيين‌هاي مذهبي در مساجد امري طبيعي تلقي مي‌شود و براي گردشگران خارجي، خالي از جذابيت نيست (برگزاري مراسم سوگواري ماه محرم) اما تخريب شديد منظر تاريخي مسجد با داربست‌هاي ساختماني و برزنت (به گونه‌اي که نماي مسجد از داخل صحن به تمامي کور شود) نشان دهنده نوعي هماورد‌جويي و گريز از تعامل ميان هيأت امناي مسجد و اداره ميراث فرهنگي است. افزون بر اين، اداره ميراث فرهنگي و پايگاه جهاني مسجد امام نيز براي انجام عمليات مرمتي (بويژه پوشش خارجي گنبد) از داربست‌هاي ساختماني نامناسب استفاده مي‌کنند که منظر تاريخي ومعماري مسجد را بيش از پيش آشفته کرده است.
تبديل مسجد به مغازه
اين روزها بخشي از اماکن تاريخي اصفهان (از جمله شبستان زيرين مسجد شيخ لطف‌الله و هشتي ورودي مسجد امام) در اجاره چند شرکت توليد‌کننده محصولات فرهنگي قرار گرفته تا محصولات خود را به معرض فروش بگذارند. در مسجد امام، علاوه بر اين، يک فروشگاه کتاب نيز در راهروي شرقي مسجد برپا شده و پيمانکار مرمت گنبد، در شبستان جنوب غربي، مشغول فروش انواع کاشي‌هاست. اين فروشگاه‌ها که با نمونه‌هاي مشابه خود در بناهاي تاريخي و موزه‌هاي معتبر جهان، فاصله شگرفي دارند، ظاهراً ملتزم به رعايت ضابطه خاصي نيستند و بيشتر فضاي دستفروشي‌هاي کنار خيابان را به ذهن تداعي مي‌کنند تا فروشگاه‌هاي استاندارد موزه‌اي را.
وحدت مديريت نداريم
فريدون اللهياري، مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري اصفهان درباره چرايي اوضاع آشفته مسجد امام مي‌گويد: «اين مسجد از سال‌هاي قبل از نظر مرمتي و حفاظت وضعيت بسيار بدي داشته و به همين دليل در يکي دو سال اخير عمليات مرمت مسجد در جبهه‌هاي مختلف شتاب گرفته است، بنابراين، ما اکنون بيش از اينکه با يک سايت گردشگري مواجه باشيم با يک کارگاه مرمتي روبه‌رو هستيم.» با اين حال، توضيح خاصي درباره چرايي به هم ريختگي و بي‌نظمي اين کارگاه مرمتي ارائه نمي‌دهد.
اللهياري درباره پراکندگي انبوه موکت‌ها در جاي جاي مسجد و داربست زدن صحن مي‌گويد: «تا کنون در اين مسجد وحدت مديريتي وجود نداشته است. امسال مراسم نماز جمعه اصفهان به مصلي منتقل شد اما هيأت امناي مسجد و هيأت‌هاي مذهبي همچنان در آنجا فعال هستند و برنامه‌هايي مانند اعتکاف و عزاداري را برگزار مي‌کنند. ما با اجراي برنامه‌هاي مذهبي در مساجد تاريخي مخالف نيستيم، اما معتقديم که اين نوع بهره‌برداري‌ها بيش از ظرفيت مسجد است و بايد به جاي ديگري منتقل شود. در اين مورد، در حال تعامل با طرف‌هاي مربوطه هستيم.» مديرکل ميراث فرهنگي اصفهان، درباره ايجاد فروشگاه در مسجد نيز مي‌گويد: «يک شرکت سرمايه‌گذار، معرفي آثار تاريخي و گردشگري اصفهان را به هفت زبان تهيه کرده و ما نيز متقابلاً فضايي را در بناهاي تاريخي در اختيارش گذاشته‌ايم که بتواند محصولات خود را عرضه کند اما قبول دارم که بايد مکان‌يابي مناسب‌تري انجام بگيرد و وضع کنوني اصلاح شود.»
مسجد جامع عتيق؛ قرباني اختلافات ريشه‌دار
پريشاني مسجد امام در مسجد جامع عتيق نيز قابل مشاهده است. درآنجا، پراکندن فرش و موکت در سراسر مسجد؛ نظافت نکردن محيط، ايجاد اغتشاش بصري با نصب انواع تراکت و بنر، و به هم ريختگي کارگاه مرمت، فضاي مغشوشي را براي اين اثر 1200 ساله به وجود آورده است. سال‌هاست که اداره ميراث فرهنگي و هيأت امناي مسجد بر سر اداره اين اثر بي‌همتا، با يکديگر اختلاف دارند. جدا از اينکه حق با کدام سوي ماجراست، به نظر مي‌رسد که کالبد فيزيکي و منظر تاريخي مسجد جامع عتيق، تاوان اختلاف ريشه‌دار اين دو نهاد را مي‌پردازد. از اين گذشته، در حالي که هيأت امناي مسجد بخش مهمي از شبستان غربي مجاور گنبد خواجه نظام‌الملک را براي برگزاري نماز جماعت مسدود و بازديد از آن را ممنوع اعلام کرده؛ اداره کل ميراث فرهنگي نيز به دلايل گوناگون، بازديد از فضاهاي گوناگون مسجد از جمله مدرسه مظفريه و شبستان شرقي را محدود ساخته است. در اين‌باره يک دانشجوي رشته معماري که از تهران به بازديد مسجد جامع عتيق اصفهان آمده، مي‌گويد: «محدوديت‌هاي اعمال شده در مسجد به حدي است که حتي گردشگران معمولي نيز نمي‌توانند مسجد را بخوبي ببينند و زيبايي‌هاي آن را درک کنند تا چه رسد به دانشجويان، پژوهشگران و استاداني که نياز به دقت بيشتر و فضاي مساعدتري براي ديدن آثار تاريخي دارند.»
اللهياري درباره محدوديت‌هاي موجود در مسجد جامع عتيق مي‌گويد: «فقط بخش‌هاي کارگاهي مسجد بسته است يا برخي بخش‌هاي ديگر فقط هنگام اقامه نماز جماعت.» دليل محدوديت هرچه باشد، مشاهدات خبرنگار «ايران» نشان مي‌دهد که در حال حاضر بين 40 تا 45 درصد فضاي مسجد جامع عتيق به طور کامل و در همه ساعات شبانه‌روز غيرقابل بازديد است. مديرکل ميراث فرهنگي اصفهان، کمبود نيروي انساني را يکي از دلايل نابساماني و پراکندگي فرش و موکت در سرتاسر مسجد مي‌داند اما مي‌گويد: «در حال پيگيري مسائل هستيم و فکر مي‌کنم هربار که به آنجا برويد باوضع بهتري نسبت به قبل مواجه شويد.»
عالي‌قاپو؛ مرمت براي همه فصول
ايوان کاخ عالي قاپو نيز براي دوازدهمين سال پياپي در تسخير داربست‌ها و مصالح ساختماني است. دو هفته پيش، فريدون اللهياري، مديرکل ميراث فرهنگي استان اصفهان اعلام کرد که مرمت اين کاخ تا اواخر شهريور به پايان مي‌رسد، اما گمان نمي‌رود که اين وعده تا چند ماه ديگر عملي شود. از ديدگاه گردشگري، مشکل اصلي کاخ عالي قاپو، منظره ناخوشايند و محيط پريشان کارگاه مرمت است؛ زيرا اين کارگاه با استفاده از داربست‌هاي ساختماني کهنه و غير استاندارد و بدون توجه کافي به پاکيزگي و آراستگي محيط برپا شده است. سال گذشته، محمد حسن طالبيان، معاون سازمان ميراث فرهنگي در گفت‌و‌گو با «ايران» ضمن پذيرش اين مشکل اظهار داشت که سازمان متبوعش به علت کمبود بودجه نمي‌تواند از ابزارهاي استاندارد براي مرمت عالي قاپو استفاده کند. اما چندي پيش مديرکل ميراث فرهنگي اصفهان اعلام کرد که طرح مرمت عالي قاپو علاوه بر بودجه‌هاي استاني، از بودجه‌هاي ملي برخوردار است.
مديرکل ميراث فرهنگي استان اصفهان مي‌گويد: «الان در مرحله کف‌سازي ايوان عالي قاپو هستيم؛ شايد در اين مرحله لازم بود کل ايوان بسته شود، اما به خاطر گردشگران اين کار را نکرديم. کار اصلي مرمت تمام شده و فقط برخي کارهاي جزئي‌تر مثل موزون‌سازي باقي مانده است. برنامه ما اين است که تا پايان سال 96 کار مرمت همه بناهاي تاريخي شاخص به پايان برسد.»
چهلستون؛ پيام ناخوشايند براي گردشگران
در کاخ چهلستون اگرچه مشکلات کمتري به چشم مي‌خورد، اما اداره ميراث فرهنگي با قرار دادن انواع حفاظ‌هاي آهني و شيشه‌اي در مقابل ديوارها، پلکان‌ها، پايه ستون‌ها و... منظر اين اثر جهاني را دچار آسيب کرده و نارضايتي گردشگران را به همراه آورده است. يکي از بازديدکنندگان اين کاخ معتقد است که شيوه اغراق‌آميز قرار دادن ديوارها و پايه ستون‌ها در حفاظ‌هاي شيشه‌اي به نوعي متضمن توهين به فرهنگ اجتماعي گردشگران است و پيام بدي را به گردشگران خارجي منتقل مي‌کند. مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري اصفهان اذعان مي دارد که «اين شيشه‌ها و حفاظ‌ها آنقدرها مناسب نيستند و بايد دنبال ابزارهاي مناسبي براي حفاظت بود؛ خصوصاً که کثيف شدن مرتب شيشه‌ها اين تصور اشتباه را به وجود مي‌آورد که آنها هيچ وقت تميز نمي‌شوند.»
نکته حائز توجه در کاخ چهلستون و ساير بناهاي تاريخي اصفهان، غيبت مراقبان و راهنماياني است که به پايش و کنترل رفتار گردشگران و ارائه راهنمايي‌ها يا تذکرات لازم به آنها بپردازند. گويا وظيفه خطير راهنمايي به راهنماهاي صوتي سپرده شده که با اخذ مبالغي پول در اختيار اندکي از گردشگران قرار مي‌گيرند و انبوه گردشگران ايراني و خارجي به حال خود رها مي‌شوند. برخلاف مشاهدات خبرنگار «ايران» فريدون اللهياري اين مدعا را با قاطعيت رد مي‌کند و مي‌گويد: «هميشه چند راهنما در اين بناها حاضر هستند و با وجود مانيتورينگ طبقات عالي قاپو توسط دوربين‌هاي مداربسته، بخش‌هاي بيشتري از اين بنا قابل بازديد شده است.»اين مشکلات در کنار عوامل ديگري چون خشکيدگي زاينده رود، عمليات شرکت مترو در خيابان چهارباغ عباسي و ترافيک شديد در محورهاي متصل به اماکن تاريخي، موجب شده تا اوضاع اصفهان در آستانه دور دوم سفر گردشگران خارجي به ايران به شکل کم سابقه‌اي دچار پريشاني شود.