چاپ

پیام سپاهان - عزیز نسین، نویسنده ترک، داستانی به نام «سگ محله» دارد که بازخوانی آن هم به فهم فیلم «پسر دونده» کمک می‌کند و هم به درک شباهت رفتاری جوامعی که به‌ظاهر، تفاوت زیادی باهم دارند. در این داستان، سگی به نام نامی «تارزان» وجود دارد که هیچ‌یک از مردم محله «مال تپه»، او را سگ هم به‌حساب نمی‌آورند.
به گزارش خبرنگار ایسنا- منطقه اصفهان، اسباب‌بازی بچه‌های محله است و همیشه خدا گرسنه و بیمار و سرگردان. تلاش مأموران سگ کش شهرداری برای گرفتن او به‌جایی نرسیده و خوردن زهر هم او را از این زندگی نجات نداده تا این‌که یک روز خانواده‌ای خارجی در این محل ساکن می‌شوند و پسر کوچک آن‌ها از «تارزان» خوشش می‌آید.
سگ را به خانه می‌برند، به او غذا می‌دهند، تمیزش می‌کنند و «تارزان» تبدیل به یک سگ قابل‌احترام برای تمام اهل محل می‌شود. آن‌قدر قابل‌احترام که برای او غذا می‌فرستند و مدام نگران‌اند که مبادا این خانواده به‌خوبی از «تارزان» پرستاری نکنند! موعد کوچ خانواده که فرامی‌رسد، می‌خواهند «تارزان» را هم با خود ببرند اما مردم محل پشت در خانه آن‌ها تجمع می‌کنند و کلانتری هم وارد عمل می‌شود تا به هر نحو مانع خروج سگ شود، چراکه «تارزان» مال مردم این محله است. آن خانواده بدون سگ، کشور را ترک می‌کنند و ده روز نمی‌گذرد که «تارزان»، به همت بچه‌ها و اهالی محل به‌صورت اولش درمی‌آید و دوباره گرسنه و زخمی و سرگردان در محله رها می‌شود!
محمود عرفانی، منتقد خانه مستند اصفهان، در نگارستان امام خمینی (ره) پس از اکران مستند «پسر دونده» به بررسی آن پرداخت، با بیان خلاصه‌ای از داستان عزیز نسین، صحبت خود را آغاز کرد و گفت: متأسفانه سرنوشت پسر با استعداد هندی در این مستند، شباهت زیادی به داستان «سگ محله» عزیز نسین دارد. پسری که در یکی از زاغه‌های هندوستان به دنیا می‌آید، یک مربی ورزش تصمیم می‌گیرد سرپرستی او را بر عهده بگیرد و چون همسرش مخالفت می‌کند، بچه را به مادر برمی‌گرداند. مادر، او را به قیمت 800 روپیه به یک دوره‌گرد می‌فروشد اما وقتی رفتار بد او را با پسرش می‌بیند به دست‌وپای مربی می‌افتد تا کودک را از دوره‌گرد پس بگیرد و نزد خود نگه دارد.
مربی ورزش، چنین می‌کند، او را به فرزندخواندگی می‌پذیرد و وقتی به استعداد این کودک پی می‌برد از بودیا، یک قهرمان دو می‌سازد که رؤیای رفتن به المپیک را دارد. شهرت پسربچه و ایستادگی مربی ورزش در برابر ایرادهای بیجای دولت و کمیته حمایت از کودکان موجب بروز مشکلاتی برای این مربی می‌شود و درنهایت با فریب و تطمیع مادر پسربچه، بودیا را از مربی پس می‌گیرند و به زاغه برمی‌گردانند. تلاش‌های مربی سرخورده به‌جایی نمی‌رسد و عاقبت یک روز به ضرب دو گلوله از سوی اجیرشدگان دولت به قتل می‌رسد.
وی ادامه داد: شنیدن این خبر که پسربچه‌ای سه‌ساله توانسته دونده ماراتون باشد جما آتوال، کارگردان این مستند را جذب سوژه کرده و او 4 سال برای ساخت این مستند وقت صرف می‌کند تا اینکه با اتفاق ناگوار مرگ مربی ورزش، پایانی دراماتیک برای فیلم رقم می‌خورد و جای قهرمان آن نیز به‌نوعی عوض می‌شود.
سید هاشم مرتضویان، عضو هیئت‌موسس خانه مستند اصفهان نیز در تکمیل این بحث اظهار کرد: فهم مستند «پسر دونده» بدون شناخت جامعه هند ممکن نیست. جامعه‌ای که به «کارما» باور دارد و معتقد است که هر کس باید طبقه خود را بپذیرد و هر گونه تلاش برای تغییر طبقه، عاقبت خوشی ندارد.
عرفانی در ادامه، استفاده از انیمیشن را عاملی برای سرعت بخشی به بیان مستند دانست و گفت: زهر تصاویر هولناک زندگی در زاغه، توسط کارگردان این فیلم و با استفاده از انیمیشن به‌خوبی گرفته‌شده تا شدت رنج به مخاطب فشار نیاورد.
وی با مقایسه منطق فیلم مستند و داستانی اظهار کرد: به نظر می‌رسد منطقی که مستند از آن پیروی می‌کند، قیاسی و منطقی که فیلم داستانی از آن پیروی می‌کند منطق استقرایی باشد. در فیلم مستند، معمولاً دست فیلم‌ساز برای تعیین پایان، باز نیست و شیوه پرداخت به او کمک می‌کند که پایان خود را شکل بدهد.
این منتقد، برای بیان تفاوت فیلم داستانی با مستند گریزی به تاریخ سینما زد و گفت: آغاز ثبت تاریخ سینما با اختراع دوربین فیلم‌برداری در سال 1895 توسط برادران لومیر همراه است اما پیش از آن نیز تلاش‌هایی برای گرفتن فیلم انجام‌شده بود. سزار جانسن، منجمی که دوست داشت عبور زهره از مقابل خورشید را ثبت کند، با ساخت تپانچه عکاسی توانست تا 8 فرم را در یک قالب قرار بدهد و این کار را انجام بدهد. پس از او مایبریج به کمک استنفورد، فرماندار آمریکا آمد تا به مربیان مزرعه اسب او ثابت کند همان‌طور که استنفورد فکر می‌کرده، اسب‌ها هنگام دویدن چهار دست‌وپای خود را بلند می‌کنند. 12 دوربین برای ثبت لحظه دویدن اسب پشت سر هم چیده می‌شود و این مسئله درنهایت اثبات می‌شود. نفر بعدی، اتین ژول ماره، فیزیولوژیستی است که برای دیدن شیوه پرواز پرنده و فرود آمدن گربه روی چهار دست‌وپا اولین سیستم دوربین را به وجود می‌آورد و فیلمی پنج ثانیه‌ای از این لحظات ثبت می‌کند.
وی افزود: تا پیش از لومیرها، که زمان فیلم را به یک دقیقه رساندند، تمام هدف دانشمندان از گرفتن فیلم اثبات یک واقعه بود و این همان چیزی است که امروز، جوهره فیلم مستند است. بعد از ثبت تصاویر مردم مختلف توسط برادران لومیر، کم‌کم تئاتر بر سینما اثر گذاشت و مبنای داستانی به آن داد به همین جهت تا قبل از به وجود آمدن تلویزیون، مستند، مهجور بود.
عرفانی نیازهای سینما را چنین برشمرد: ابزار مدرن و هنرهای نمایشی، دو نیاز مهم سینماست. ابزار، همان دوربین فیلم‌برداری است و هنر نمایش، در مقابل هنر پلاستیک، همان چیزی است که ریشه در رقص و اپرا و سیرک و نمایش‌های آیینی دارد. بنابراین می‌توان گفت که سینمای مستند و داستانی هر دو در ابزار مشترک هستند و آنچه بین آن‌ها تفاوت ایجاد می‌کند، شیوه پرداخت و وفاداری به واقعیت است.
انتهای پیام