چاپ

پیام سپاهان - اصفهان- میدان تاریخی امام(نقش جهان) اصفهان نماد شکوه و عظمت تاریخ و معماری ایرانی و اسلامی، چشم هر بیننده ای را خیره می کند و در همه ایام پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.
به گزارش ایرنا، مجموعه آثار این میدان بزرگ تاریخی جهان در سال 1006 هجری قمری در راستای انتخاب اصفهان به پایتختی شاهان صفوی در باغ بزرگ نقش جهان آن روز احداث شد.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.
اصفهان از نظر اقلیمی دارای فصول منظم و آب و هوای نسبتا مطلوبی بوده و در نهایت وجود یک رود دائمی که از این شهر عبور می کرد، این مطلوبیت را برای خاندان صفوی بیش از پیش می کرد.
اصفهان همواره با بناهای با شکوهش در این عصر به تدریج به یادمانی بزرگ تبدیل شد که در عین عظمت و شکوه دارای ارتباطی فراگیر با مردمش بود، به گونه ای که این یادمان های باشکوه از یکسو از مردم هویت یافته و از دیگر سو به آنان هویت می بخشیدند.
و این در حالی بود که با توجه به نگاه خالقان این آثار که ریشه در اعتقادشان به یگانه قادر متعال هستی آفرین داشت، نمادها و بناهایی پدید آورده شد که به سادگی و زیبایی تمام، آسمان را با عالم خاکی پیوند می داد، اینجاست که ضرب المثل (اصفهان نصف جهان) مفهوم می یابد.
زیرا در اینجا گویا نیمی از اصفهان در عالم خاکی قرار گرفته و نیم دیگر آن در آسمان لایتناهی قرار داشته و از این طریق انسان خاکی از طریق رنگ ها، نقش ها و طرح ها موفق می شود حتی دمی محدودیت خود را شکسته و با معبودش در آسمان پیوند بخورد.
بدون شک 2 ویژگی اصلی شهرسازی اصفهان در عصر صفوی، احداث میدان امام (نقش جهان) و خیابان عظیم چهارباغ است.
** میدان امام اصفهان مجموعه بزرگ شهری
میدان بزرگ امام (نقش جهان) یک مجموعه بزرگ شهری است که در یک جمله می توان گفت تلفیقی هماهنگ از هنر و معماری را در خود جای داده است. این میدان بدون شک با ویژگی های منحصر به فرد خود، نه در ایران و نه در کشور دیگری در زمان خود و نه در حال حاضر، نظیری برای آن یافت نمی شود.
این میدان عظیم با طول و عرض تقریبی 507 و 158 متر، در شمال شرق خیابان چهارباغ و با زاویه کوچکی نسبت به آن بنا شد.
درباره تاریخ ساعت این میدان منابع تاریخی از جمله مولف کتاب "راحه الصدور و آیه الصدور" شهادت می دهند که در دوران سلاجقه یعنی سده پنجم هجری قمری در محل میدان کنونی، میدان کوچکتری به نام "کوشک میدان" وجود داشته است.
همچنین اسکندر بیگ منشی مولف کتاب تاریخ عالم آرای عباسی (که یکی از مهم ترین منابع دست اول صفوی است) اشاراتی به میدان کوچکی در همین مکان با نام نقش جهان در عصر "شاه اسماعیل اول " صفوی دارد.
یکی از ویژگی های مهم پایتخت جدید صفویان ساخت میدان نقش جهان بود، که بنابه نظر برخی سیاحان اروپایی از زیباترین امکنه شرق به شمار می رفته و بسیار وسیع و دلگشاست.
میدان نقش جهان پس از ساخته شدن، با کاربری های مختلفی که در آن پیش بینی شده بود، در حقیقت قلب تپنده پایتخت و جلوگاه اصلی حیان اجتماعی و اقتصادی مردم اصفهان تا پایان عصر صفوی و شاید تا به امروز به شمار می آید، وجود کاخ عالی قاپو در جبهه غربی میدان، نمادی از قدرت سیاسی نظام حاکم و وجود 2 مسجد جامع عباسی، امام (ره) و شیخ لطف الله در جبهه جنوبی و شرقی که هر 2 نشان دهنده اوج شکوه و عظمت معماری آن عصر (و نمایانگر نظم مقدسی در میدان بودند)، همراه با کاخ عالی قاپو از یک سو نشان از پیوند مذهب، علم، سیاست و حکومت در عصر صفوی داشت و از سوی دیگر نشان دهنده پیوند مردم و دولت بود، به گونه ای که شاه صفوی را هیچ گاه از مردم دور نگاه نمی داشت.
بخش دیگری از میدان مدخل یکی از بزرگترین بازارهای تاریخی ایران است، این قسمت به همراه تمامی بناهای گرداگرد میدان که شامل 200 حجره و در 2 طبقه احداث گردیده بود، جهت فعالیت های اقتصادی در اختیار عموم مردم بود.
تمامی حجره های طبقه پایین را در کمال نظم و ترتیب به خرده فروشان و پیشه وران اختصاص داده بودند، و اتاق های طبقه بالا که به زیبایی و در عین حال سادگی با گچ و آجر و رنگ های سبز و قرمز ساخته و تزئین شده بود، بنابر نظر برخی گردشگران اروپایی جهت محل خواب در اختیار مسافرانی که از اطراف به شهر می آمدند، قرار داده می شد.
مرکز میدان هم در حقیقت محل تردد و برخوردهای اجتماعی مردم با یکدیگر بود بنابراین در یک جمله می توان گفت، میدان جلوه گاهی متنوع از حیات مردم عادی و حتی طبقات بالاتر اجتماعی بود، که بخشی از زندگی روزانه و حتی شبانه خود را در آن می گذراندند.
بیشتر سیاحان اروپایی که در این عصر به اصفهان آمدند در نوشته های خود مطالبت متنوعی را درباره زندگی روزمره مردم در میدان ارائه داده اند، از مجموع این نوشته ها می توان دریافت که افراد مختلف از هر صنف و طبقه ای چه در روز و چه در شب در میدان که هسته اصلی شهر بود حضور داشتند.
محققان در این باره می نویسند، در قسمت غربی میدان و نزدیک عالی قاپو، فال گیران و پیش گویان می نشستند، در گوشه دیگر عده ای به طاس بازی مشغول بودند و تعدادی درویش در گوشه ای از میدان از روی کتاب های خود پیش گویی می کردند.
در قسمت مدخل بازرگ بزرگ قیصریه نیز خرده فروشان و سمسارها و دیگر اهل حرف کالاهای خود را به فروش می رساندند.
همچنین به هنگام غروب آفتاب و حتی در شب هنرپیشه گان، کشتی گیران و شاعران، مردم را سرگرم می کردند، تعدادی قهوه خانه هم در اطراف میدان قرار داشت که در طول روز مردم به آن جا رفت و آمد داشتند.
در محوطه مرکزی در ادوار مختلف 2 ورزش چوگان و قپق اندازی (تیراندازی)با تیرو کمان و یا نیزه انجام می شد، در زمان حال اگر با دقت به انتهای شمال میدان و همچنین در جنوب میدان نظری انداخته شود در انتهای هر سمت می توان 2 ستون بزرگ سنگی را مشاهده کرد.
این ستون ها در حقیقت دروازه های بازی چوگان بود. این بازی سابقه دیرینه ای در تاریخ ایران دارد و گزارش های موجود حکایت می کند که در اوایل عصر صفوی در تبریز، بزرگان دربار صفوی در میدان بزرگ شهر به ورزش چوگان مبادرت می ورزیدند.
به طور معمول این بازی ویژه سرداران جوان بود و مستلزم سوارکاری خوب و تمرین حرکات گوناگون بود، این ورزش به روشی جهت تربیت اسبان چابک و سوارکارانی خوب و تمرین حرکات گوناگون اختصاص داشت.
این بازی بدین گونه انجام می شد که خان ها و رجال که گاهی شاه آن ها را همراهی می کرد در گروه های پنج تا 6 نفری در حالی که چوب بلندی در دست داشتند، سعی می کردند تا توپ کوچکی (گوی) را با حرکات آرام و نزدیک هم به دروازه حریف برسانند.
نکته جالب توجه در این ورزش این است که برخلاف بسیاری از ورزش هایی که امروز مرسوم است، بازیکنان 2 گروه به هیچ وجه به یکدیگر تنه و حتی مشت نمی زدند و تمامی اصول اخلاقی و جوانمردی تمام و کمال در آن مراعات می شد، بازی دیگر تیراندازی بود که در زبان ترکی (قپق اندازی) خوانده می شد.
** مسجد امام
مجموعه میدان امام در سال 1358 خورشیدی توسط سازمان علمی و تحقیقاتی ملل متحد(یونسکو) به ثبت جهانی رسید، مسجد امام در جبهه جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد و از نظر گردشگرانی که در طول بیش از 400 سال از آن بازدید نمودند، از جمله بزرگترین و زیباترین مساجد جهان اسلام به شمار می رود.
این مسجد در سال 1020 هجری قمری به فرمان (شاه عباس اول) بنا شد، معمار آن استاد علی اکبر اصفهانی یکی از مشهورترین معماران مکتب اصفهان در معماری عصر صفوی است.
با توجه به اصرار شاه عباس برای تسریع در اتمام این مسجد سردر و تزئینات کاشی کاری وابسته به آن به منظور تکمیل آرایش اطراف میدان در سال 1025 هجری قمری به اتمام رسید، با این حال ساخت و ساز و تزئین سایر قسمت های این مسجد بزرگ و باشکوه تا آخرین سال حیات شاه عباس اول یعنی (1038 هجری قمری) و حتی پس از مرگ او ادامه یافت.
به گونه ای که ادامه ساخت بنا و مرمت فضاهایی که به مسجد اضافه شد در زمان جانشینان وی یعنی (شاه صفی اول، شاه عباس دوم، شاه صفی دوم، سلیمان) ادامه یافت، با این وصف آخرین تاریخی که در کتیبه های این مسجد موجود است، کتیبه بخش جنوب شرقی مسجد است که سال 1077 هجری قمری را برخود دارد.
هنگامی که سردر مسجد میدان امام به پایان رسید، شاه عباس اول مسجد را به ساحت حضرت مهدی صاحب الزمان(عج) تقدیم کرد.
** مسجد شبخ لطف الله
در جانب شرقی میدان امام (نقش جهان) مسجدی سرپوشیده همراه با کاشی کاری و گنبد منحصر به فرد خود به وضوح هویداست، این مسجد درست مقابل کاخ علی قاپو قرار دارد و از جمله زیباترین مساجد جهان اسلام به شمار می رود.
طرح این مسجد در زمانی که نقشه چهارباغ و باغ هزارجریب به مرحله اجرا درآمد ریخته شد، لذا در سال 1011 هجری قمری کار ساخت مسجد آغاز و در سال 1028 هجری قمری به اتمام رسید.
در حین اتمام این مسجد بود که شاه عباس و کارگزارنش به فکر ساخت مسجد جامع عباسی در سمت جنوبی میدان افتادند، شاه عباس اول دستور ساخت این مسجد را به افتخار حضور یکی از روحانیون برجسته شیعه که از جبل عامل لبنان به ایران آمده بود صادر و مسجد را به نام وی(شیخ لطف الله جبل عاملی) نامگذاری نمود.
و پس از اتمام مسجد از آن برای عبادت خود و خانواده اش و همچنین شیخ لطف الله استفاده می کرد، شاه همچنین دستور داد، در کنار مسجد مدرسه ای بنا شد تا شیخ بتواند در آن جا به تدریس علوم دینی بپردازد.
براساس گزارش منابع تاریخی، شیخ لطف الله تا زمان وفاتش در سال 1032 هجری قمری در این مسجد و مدرسه به تدریس و عبادت اشتغال داشت.
با توجه به اینکه مسجد، محل تدریس شیخ لطف الله و محل عبادت خاندان سلطانی بود، هیچ یک از گردشگران خارجی در عهد صفویه به مسجد راه نداشتند و نتوانستند گزارش جامعی را از ساختار آن ارائه نمایند.
** کاخ عالی قاپو
در محور غرب میدان امام و در مقابل مسجد شیخ لطف الله، کاخ عالی قاپو قرار گرفته است که براساس مدارک موجود بنای آن در طی سال های 1000 تا 1006 هجری قمری و همزمان با نخستین سال های سلطنت شاه عباس اول آغاز شد.
برخی منابع شالوده های کاخ عالی قاپو را به پیش از دوران صفوی نسبت می دهند، با این حال پس از دوران شاه عباس اول و در زمان سلطنت جانشینانش از جمله شاه عباس دوم و در طی 70 سال این بنا به تدریج تکمیل شد و در نهایت در سال 1075 هجری قمری به شکل کنونی خود درآمد.
این بنا دارای 6 طبقه است که هر طبقه دارای تزئینات منحصر به فردی است، برخی گردشگران اروپایی که از اصفهان در عصر صفوی بازدید نمودند در توصیف این بنا سخن ها راندند.
به عنوان نمونه "دن گارسیا دسیلوا فیگوئروآ" سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول درباره عالی قاپو می نویسد: این عمارت دارای اتاق های بسیار (50 اتاق) است اما چنان کوچک است که اگر از میدان نقش جهان به قصر بنگرید چون برج بزرگی به نظر می آید که همه طبقات آن با دهلیزی طلاکاری شده احاطه شده است.
کاخ عالی قاپو جدای از ویژگی های منحصر به فردش به عنوان یک مجموعه سلطنتی جهت اقامت شاه و درباریان و همچنین به عنوان مکانی در جهت انجام تشریفات دربار عریض و طویل صفوی و همچنین در کارکردی دیگر به عنوان ورودی اصلی دولت خانه صفوی از طریق میدان بزرگ به شمار می رفت.
این مجموعه عظیم در ایام اقتدار خاندان صفوی براساس نظر محققان و گردشگران در عصر صفوی بیش از 40 هکتار وسعت داشت و دارای پنج ورودی بزرگ بود که اصلی ترین آن ها کاخ عالی قاپو بود.
** محور اتصال شهر دوران صفوی و سلجوقی
سردر ورودی بازار قیصریه و بازار بزرگ اصفهان در منتهی الیه محور شمال میدان امام و در مقابل مسجد امام قرار دارد، این بازرا دارای سردر و جلوخان بسیار بزرگ و زیبایی است که توسط استاد علی اکبر بنا اصفهانی معمار مشهور عصر صفوی جهت تکمیل آرایش بناهای پیرامون میدان بزرگ در دوران سلطنت شاه عباس اول بنا شد.
این سر در باشکوه در حقیقت محور اتصال شهر دوران صفوی و شهر دوران سلجوقی به شمار می رفت، سردر دارای تزئینات و الحاقات منحصر به فردی است که برخی از آن ها نظیر برج ساعت که بر فراز سردر قرار داشت در جنگ ایرانیان در خلیج فارس از پرتقالی ها به غنیمت گرفته شده بود.
همچنین عمارت نقاره خانه در طبقات فوقانی سردر، متاسفانه در دوران قاجار از میان رفته است، لیکن بخشی از تزئینات سردر تاکنون باقی مانده که از آن جمله تزئینات کاشی کاری منحصر به فرد سردر می باشد.
بر روی این کاشی ها تصویری از (کمانداری جوان) به چشم می خورد که نشانی از طالع شهر اصفهان است.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای 107 شهر و یکهزار و 934 روستاست ؛ بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.
استان اصفهان همچنین دارای 90 موزه تاریخی، مردم شناسی، فرهنگی و طبیعت است که در اختیار بخش دولتی و خصوصی است.
9913/6026//