چاپ

پیام سپاهان - اصفهان- شایعه پراکنی و شایعه باوری یکی از معضلات فراروی جوامع کنونی است تا جایی که اگر کنترل و پیشگیری نشود می تواند تهدید جدی بر مدیریت بحران به ویژه در مواقع بروز حوادث باشد که باید برای رفع آن تدابیری اندیشید.
به گزارش ایرنا، شایعه خبری کذب یا تحریف شده است که به راحتی در جامعه جریان پیدا کرده و باعث تبیین واقعیت به صورتی دگرگون می شود.
به اعتقاد روانشناسان رواج شایعه‌ ها نشان‌ دهنده زودباوری مردم و ظرفیت آن‌ ها برای تن دادن به تلقین و همچنین همراهی با جمع است.
هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر در مواقع بحران های گوناگون، درباره چیزی هستند، اما نمی ‌توانند اطلاعات موثقی بدست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ ها می ‌شوند.
زودباوری مردم و علاقه به شنیدن اخبار باورنکردنی، مساله ‌ایست که همواره در جوامع دیده می شود و پس از ظهور فناوری و پیدایش فضاهای مجازی جدی ‌تر شده ‌است.
اما هرچه آگاهی ها و اطلاعات مردم و میزان تفکر عمیق آن ها در مسائل و موضوعات کمتر باشد بیشتر شایعات منتشر شده را باور می کنند.
از شایعه در جنگ نرم و جنگ های روانی بسیار استفاده می شود.
دو اصل اهمیت و ابهام، محورهای اصلی پدید آمدن شایعه اند، به عبارت دیگر اصولا شایعه نسبت به اموری صورت می گیرد که از حساسیت بالایی برای مخاطب برخوردار باشد و همین حساسیت و ابهام، زمینه گسترش آن را فراهم می آورد.
شایعات مرتبط با اصول امنیتی جامعه مانند شایعات اجتماعی اغلب توسط افراد ساده منتشر می شود.
یکی از مباحثی که در قرآن کریم و روایات ائمه (ع) بدان پرداخته شده است، مبحث شایعه و انتشار خبرهای دروغین است.
از منظر اسلام حفظ سلامت اجتماع به منظور حفظ سلامت فرد اهمیت بسیاری دارد، بنابراین اسلام به شدت با شایعه پردازان مقابله می کند.
خداوند در قرآن مجید آن را گناهی بزرگ برشمرده و برای شایعه سازی و شایعه پراکنی مجازاتی در دنیا و آخرت در نظر گرفته است.
اما برخی بدون در نظر گرفتن تبعات گسترش یک شایعه و تاثیران منفی و گاه روانی شدیدی که بر جامعه برجای می گذارد به انتشار آن می پردازند و بعضی از سر بیکاری و یا مزاح به ساخت شایعه و اشاعه آن اقدام می کنند.
حال بیاییم از زاویه دیگر به مقوله شایعه نگاه کنیم.
هفته گذشته مساله بروز سیل در استان گلستان و سپس وقوع سیلاب در شهر شیراز و ادامه آن دردیگر استانهای کشور به خبر اول ایران در رسانه ها و فضای مجازی تبدیل شد.
چیزی که حقیقت داشت و حادث شده بود، اما در کنار این اخبار حقیقی برخی خبرها و تصاویری هم منتشر شد که مربوط به این حوادث نبود ولی افرادی به عمد یا سهو آن ها را به حوادث اخیر ایران نسبت دادند، مانند تصویر سیلاب و خسارات ناشی از آن در یکی از کشورهای عربی که به سیل دروازه قرآن شیراز منسوب شد اما با کمی تیزبینی می توانستیم در گوشه تصویر نوشته عربی روی یک تانکر را به خوبی ببینیم.
برخی از شکسته شدن سدها گفتند و بعضی افراد سودجو نیز از شرایط سوء استفاده کرده و به دنبال تهمت زنی به دستگاه و نهاد خاص و یا افرادی بودند تا جو جامعه و افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهند.
برخی در شبکه ها اجتماعی با بزرگنمایی، احتمال وقوع سیلاب در اصفهان را بالا و حادثه ای مهیب بیان کردند تا جایی که صدای مسوولان درآمد و مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از مردم خواست اخبار را از طریق رسانه های رسمی دنبال کنند و به شایعات فضای مجازی اهمیت ندهند.
در سطح کشور نیز رحمانی فضلی وزیر کشور از مراجع قضایی برخورد قانونی با عواملی که با انتشار اخبار دروغ سعی در بزرگنمایی مشکلات مناطق سیل زده و یا بروز سیل در نقاط مختلف کشور دارند را خواستار شد.
همچنین معاون اجتماعی پلیس فتا از برخورد پلیس با شایعه سازان در فضای مجازی به ویژه درخصوص حوادث سیل اخیر در شهرهای کشور خبر داد.
شایعه سازان با ایجاد و گسترش یک شایعه موجبات تشویش اذهان عمومی و سلب آرامش یک جامعه را ایجاد می کنند که همین امر می تواند مدیریت در شراط بحرانی را بیش از پیش دشوار سازد.
دوازده فروردین شایعه ای مبنی بر بروز سیل در کازرون در فضای مجازی منتشر شد که به دنبال آن رییس جمعیت هلال احمر این شهرستان آن را تکذیب و وضعیت جوی منطقه را آرام اعلام و بیان کرد بارندگی امروز در کازرون به حدی نبوده که به بروز سیل منجر شود.
مدیریت خسارت روحی و روانی، عنصر مهم مدیریت بحران های طبیعی و بلایایی مانند سیل و زلزله است که به تاکید کارشناسان امر باید به آن به صورت ویژه توجه داشت.
** شایعه، تقویت افکار منفی
یک روانشناس درباره بیان تاثیر شایعه در جامعه به خبرنگار ایرنا گفت: بلایای طبیعی ذاتا استرس آور و وحشت آفرین است و همه مردم به طریقی در آن حوادث آسیب می بینند، بنابراین مردم جامعه باید در حد خود مراقب جان، اخلاق و زبان خود باشند.
احمدرضا قنبری در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر این که در حوادث ناگوار باید به یکدیگر امید داد، افزود: شرایط بحرانی زمان مناسبی برای بزرگنمایی ها و شایعه سازی ها نیست بلکه باید به جای خبرهای کذب و تحریف شده، اخبار هشداردهنده و بیداری ساز را به یکدیگر برسانیم.
وی درباره تاثیرات روانی شایعه ادامه داد: در شایعات مغز افراد جامعه شست و شو داده می شود یعنی اخبار از طریق مجاری خاصی منتشر و افکار منفی و ترس و استرس در افراد تقویت می شود که این امر موجب ایجاد خلل در مدیریت بحران در شرایط اضطراری است.
این روانشناس تصریح کرد: در رویدادها و حوادث عده ای افراد ناآگاه و غیرکارشناس شایعاتی که دشمنان ساخته و منافقان اشاعه کردند را باور کرده و بدون در نظر گرفتن همه جوانب چیزی را می پذیرند و یا انگشت اتهام به سمت فرد یا افرادی می برند.
وی با بیان این که مردم باید آگاهی های خود را افزایش دهند تا حالشان خوب باشد و هر شایعه ای را به راحتی باور نکنند، خاطرنشان کرد: استرس مهمترین عامل سکته قلبی است بنابراین با پیشگیری از شایعه پراکنی در جامعه از بروز و گسترش استرس در میان افراد جلوگیری کنیم.
به گفته قنبری افراد باید همواره به مسائل، کل نگر باشند برای مثال به بارش ها و سیلاب های اخیر از زاویه برون رفت از خشکسالی های چند دهه گذشته و رحمت الهی نیز بنگرند و تنها به جنبه های منفی موضوع نگاه نکنند.
وی بیان کرد: بحران زمان مناسبی برای تلقین استرس و ناامیدی به جامعه نیست و با توجه به اینکه بسیاری از مسوولان از همین مردم هستند نباید در شرایط کنونی فردی را کوبید و مقصر دانست.
این روانشناس با اشاره به اینکه عده ای افراد غیرمتعهد هم در مسوولیت ها هستند که باید درباره فعالیت آن ها تجدید نظر کرد، گفت: حوادث اخیر باعث بیداری برخی افراد از خواب غفلت شد ولی با وجود از دست دادن شماری از هموطنان باید در جمع بندی های خود به جنبه های مثبت امر توجه داشته باشیم.
** فقدان عزت نفس و همدلی با همنوعان، دلیل شایعه پراکنی است
روانشناس دیگری درباره علل و عوامل شایعه سازی و شایعه پراکنی در جامعه گفت: اگر از لحاظ فردی به مقوله شایعه پراکنی نگاه کنیم باید بگوییم که افرادی که از عزت نفس پایینی برخوردارند ناچار برای جلب توجه و ارضای شخصیت نمایشی خود، دست به شایعه سازی و شایعه پراکنی می کنند.
فخر السادات حسینی در گفت و گو با ایرنا افزود : اما از نظر من افراد جامعه ما همدلی پایینی دارند، همدلی پایین به این معنا که نمی توانند به دیگران و شرایط آن ها توجه کافی داشته باشند.
وی بیان کرد: افراد جامعه هیچگاه در پروسه شایعه سازی و شایعه پراکنی به این نکته توجه ندارند که این اقدام ما در زمینه بزرگنمایی یا فاجعه آمیز جلوه دادن یک موضوع تا چه حد می تواند برای سایرین و یک جامعه موجبات نگرانی و استرس را فراهم کند.
وی با اشاره به اینکه این موضوع از سوی خانواده ها باید به فرزندان آموزش داده شود ، تصریح کرد: اگر موضوع یا حادثه ای را بزرگتر از میزان حقیقی به دیگران جلوه دهیم خواه ناخواه باعث مشکلات روحی و نیز جسمی مانند سکته و ایست قلبی خواهد شد.
این روانشناس درخصوص بعد اجتماعی علل بروز شایعه خاطرنشان کرد: مردم ما هیجان را دوست دارند و علاقمند به مشاهده هیجان در میان افراد و جاری بودن آن در جامعه هستند، بنابراین با دست گذاشتن بر موضوعاتی که برای عموم مردم اهمیت بالایی داشته باشد سعی در ایجاد شایعه می کنند.
وی اینگونه اقدام ها را ناشایست خواند و تاکید کرد: متاسفانه شایعه سازان و گسترش دهندگان آن به تبعات ناشی از آن و پیامدهایی که می تواند بر افراد و جامعه داشته باشد آگاهی ندارند.
حسینی درباره عوامل پیشگیری از شایعه سازی در جوامع افزود: تنها از طریق فرهنگسازی و آموزش انتخاب بهترین راه حل برای یک مساله می توان جلوی فاجعه سازی یا همان شایعه پراکنی را گرفت.
وی اضافه کرد : باید آموخت و به دیگران آموزش داد که چگونه با دیگران در مصائب و رویدادها همدل بود و چگونه از راه صحیح و بدون شایعه سازی ابراز وجود کرد.
نکته مهم و تاثیرگذار در این ارتباط این است که مدیریت ذیربط جامعه در مواقع بروز هر حادثه و بحرانی در اجتماع باید با تدابیر اصولی و حرفه ای و با ارایه اطلاعات دقیق آن موضوع و با هدف آگاهی بخشی جامعه نگذارد شایعه زودتر در بین مردم رواج پیدا کند.
بنابراین مدیریت جامعه در مواقع گوناگون به ویژه در بروز بحران باید مباحث گوناگون قبل، حین و بعد از بحران را در ابعاد مختلف بررسی همه جانبه کند تا نیروهای بخش های مختلف بتوانند بتدریج امور را پیش ببرند، به عنوان مثال داشتن گروه اطلاع رسانی منسجم برای انعکاس هر واقعه یکی از ضروریات این مبحث است که باید به این مهم توجه اساسی شود.
/6026/7135