چاپ

پیام سپاهان- تالاب ها یکی از مهمترین اکوسیستم های طبیعی هستند که سه درصد از سطح کره زمین را به خود اختصاص داده اند.
ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و 1.8 دهم درصد مساحت آن را تالاب تشکیل می دهد،
کارشناسان معتقدند تالاب ها اصلی ترین و مهمترین زیست بوم های محیط زیست به شمار می روند که چند سالی است با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند.
تامین غذا و آب، پاکسازی و تلطیف هوا، جذب آلاینده ها، کنترل سیلاب و خشکسالی، ذخیره کربن، تعدیل خرده اقلیم ها، مصارف شیلات، رونق گردشگری، حفظ فرهنگ های بومی و حفظ گونه های زیستی گیاهی و جانوری بر اساس یافته های کارشناسان، گوشه ای از کارکردهای این زیست بوم های مهم به شمار می رود.
تالاب ها همچنین در ثبات سطح آب های زیرزمینی، تامین منابع آبی تالاب های پایین دست، جلوگیری از نفوذ آب های شور، کنترل بادهای سخت و نمکی و رسوب زدایی از آب ها نقش پررنگی دارند که به طور حتم اخلال در چرخه زیستی تالاب ها هر یک از این کارکردها را به مخاطره انداخته و محیط زیست اطراف را دچار بحران می سازد.
افزایش بی رویه سطح کشت اراضی حوضه های آبریز بالا دست، دریاچه ها و تالاب ها، کاهش آب ورودی به تالاب ها، اجرای طرح‌ های توسعه ای نظیر راهسازی و خطوط انتقال نیرو، ورود انواع آلاینده ها، شکار و صید غیرمجاز و بی‌ رویه و برداشت های علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییرکاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، تغییر اقلیم و خشکسالی، حذف حق آبه های طبیعی و فقر اقتصادی و فرهنگی و تصرف اراضی از جمله چالشهایی است که تالابها را به خطر انداخته است.
با توجه به اهمیت موضوع، شهر رامسر در شمال ایران در دوم فوریه سال ١٩٧٠ زادگاه یک کنوانسیون بین المللی با هدف حفاظت از تالاب های جهان شد که به کنوانسیون رامسر معروف است، در آن سال، 18 کشور به آن پیوستند و امروز ١٧٠ کشور عضو این کنوانسیون هستند همچنین2 هزار و 337 تالاب جهان در آن به ثبت رسیده است.
ایران هم 24 عنوان در قالب 35 تالاب را در این کنوانسیون به ثبت رسانده است؛ یک و نیم میلیون هکتار از سه میلیون هکتار تالاب های کشور در کنوانسیون رامسر ثبت شد، اگرچه شروع آینده نگری در خصوص این بخش مهم طبیعت از ایران بود اما بنا به اظهار متخصصان حقیقت آن است بین 170 کشور عضو این کنوانسیون، تاکنون نتوانستیم سهمی در مدیریت تالاب ها داشته باشیم.
میزان بارش کشور از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر سال 1397) تا 23 فروردین سال 98 بنا به اظهار مسوولان امر، 293 میلیمتر بوده که نسبت به آمار بلندمدت 50 ساله، 45 درصد و نسبت به متوسط بارندگی سال گذشته بیش از 174 درصد افزایش داشته است.
بر این اساس کل جریان های ورودی به مخازن سدهای کشور بیش از 52 میلیارد مترمکعب اعلام شده که سه و نیم برابر سال گذشته بوده و بیش از 250 درصد افزایش داشته است.
این بارش ها اگر چه خسارت های جانی و مالی بر جای گذاشت، اما در اوج نقمت با نعمت هایی همراه بود که آشتی بیشتر تالاب های کشور با آب یکی از آنهاست، به طوری که به گفته مسوولان، سیلاب‌ توانسته بیشتر تالاب ‌های ایران را در زمان حاضر سیراب و از آب پر کند.
تازه ترین آمار حاکی از آن است با توجه به گستردگی بارش های مناسب سال جاری و حجم زیاد جریان های سطحی، 44 پهنه از تالاب های مهم کشور که در اثر خشکسالی مستمر سال های اخیر دچار مشکلات جدی شده بودند، بین 40 تا 100 درصد آبگیری کرده و از آب پر شده اند.
به دنبال بارش ها و حرکت روان آب ها و سیلاب ها، بنا بر اظهار مسوولان، تالاب های گمیشان، آلاگل، اجی گل و آلما گل در شمال کشور، میقان و آقگل در مرکز، چغاخور، گندمان، بامدژ، هورالعظیم ، حله و مهارلو در غرب و جنوب و تالاب هامون و هیرمند در جنوب شرق همچنین دریاچه ارومیه آبگیری شدند. علاوه بر این تالاب های شادگان، میان بران ، شین بان و جازموریان به گفته مسوولان وضعیت خوبی پیدا کردند.
در این میان استان اصفهان همچنان برغم بارش های بی سابقه و بالا آمدن محسوس سطح آب زاینده رود سهم بسیار ناچیزی از احیای تالاب ها دارد، به طوری که با وجود بارندگی بی سابقه تالاب بین المللی گاوخونی پس از 15 سال تنها با رسیدن بخش اندکی از آب زاینده رود قدری زنده شد اگرچه همین اندک قدم رنجه آب موجی از مسرت و شادمانی مردم اصفهان را به دنبال داشت.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان هشت فروردین امسال در حاشیه بازدید از این تالاب در گفت و گو با ایرنا، افزود : پس از بازگشایی دریچه های سد زاینده رود و استمرار بارش ها، پساب یک متر مکعب بر ثانیه وارد این تالاب شده است.
حجت الله غلامی گفت : با هدایت سیلاب و روان آب بارش های اخیر به رودخانه زاینده رود حجم 10 مترمکعب بر ثانیه به تالاب بین المللی گاوخونی رسید و این تالاب پس از 15 سال رنگ آب را به خود دید.

** گاوخونی رنجور و بی نصیب
گاوخونی را شاید بتوان تالاب بی نصیب و رنجور ایران نامید، چرا که علاوه بر رویایی با سو مدیریت های دنباله دار، از سخاوت آسمان در ریزش بارش های سیل آسای اخیر هم محروم ماند و تمام سهم آن از خروش سیلاب های بی امان، به ورود ناچیز آب خلاصه شد، اینجاست که در میان همه غفلت ها و بی مهری ها، باز هم باید باران را تنها چتر نجات گاوخونی دانست چرا که پس از 15 سال دوباره بر تن خشکیده گاوخونی شبنم طراوت نشاند.
تالاب گاوخونی منطقه ‌ای به وسعت 476 کیلومتر مربع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه ‌های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و 470 متر و بیشینه عمق آن 150 سانتی متر است، این تالاب بیش از یک دهه به جز یک مورد آنهم کوتاه مدت در سال 95، آب را به خود ندیده است.
گاوخونی در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب های بین المللی قرار گرفت، این تالاب که روزگاری یکی از زیستگاههای حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود اکنون نشانی از حیات موجودات زنده در آن نیست.
برخی از کارشناسان معتقدند اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود، انتشار سمی آلوده به فلزات سنگین شهر اصفهان و استانهای اطراف را تهدید می کند.
در چند سال اخیر توسعه نا‌متوازن استان اصفهان سبب ایجاد مشکلات و چالش‌های زیست محیطی بسیاری شامل آلودگی هوا، آلودگی آب، کم‌ آبی، خشکی تالاب گاوخونی و رودخانه زاینده ‌رود و افت شدید آب‌ های زیر‌زمینی شده است.
تالاب بین المللی گاوخونی در سال های اخیر بدلیل کاهش بارش ها در حوضه زاینده رود و برداشت بی رویه در این حوضه آبی، به منطقه ای خشک بدل شده است، این تالاب نقش عمده ای در اکوسیستم منطقه بویژه پراکنش ریزگردها تا کویر مرکزی ایران دارد.
کاهش تبعات تغییرات آب و هوایی، تصفیه پساب های جاری شده در زاینده رود، پرکردن سفره های آب زیرزمینی، جلوگیری از سیلاب، گردشگری و مباحث فرهنگی، تثبیت شن های روان و گنجینه متنوع زیستی و ژنتیکی از جمله ارزش ها و کارکردهای تالاب گاوخونی است.
زاینده رود به طول بیش از 380 کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران از کوه‌ های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود 200 کیلومتر پیش می ‌رود و در نهایت به تالاب بین المللی گاوخونی در شرق اصفهان می‌ ریزد.
این رودخانه تاکنون نقش موثری در عرصه های اقتصادی، فرهنگی ، زیست محیطی و اجتماعی و حیات تالاب گاوخونی داشته است از این رو صاحبنظران و متخصصان بر این باورند مسوولان کلان کشوری باید با در نظر گرفتن همه ابعاد و پیامدهای بی آبی آن و با نشست های تخصصی با حضور مسوولان استانهای مربوط برای نجات این رود تصمیم اصولی و کارشناسی اتخاذ کنند.

** 300 میلیون مترمکعب، نیاز آبی تالاب گاوخونی
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: تالاب گاوخونی اصفهان برای سیراب شدن به حدود 300 میلیون متر مکعب آب نیاز دارد یعنی زمانی که ارتفاع آب در این اکوسیستم طبیعی نزدیک به یک متر باشد به کارکرد واقعی اش می رسد.
ناصر حاجیان افزود : تاکنون کمتر از 10 میلیون متر مکعب آب به عرصه های تالاب بین المللی گاوخونی رسیده است در حالی که باید سطح آب به بیش از این میزان برسد.
وی معتقد است مساحت تالاب گاوخونی به طور تقریبی برابر با مساحت شهر اصفهان است و این حجم گسترده باید به خوبی آب داشته باشد تا این که سیراب شود.
استان اصفهان با مساحت 107 هزار و 443 کیلومتر مربع، حدود 25.6 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است.
این استاد و متخصص بخش آب با اشاره به این که در گذشته سالهایی هم بوده یک میلیارد متر مکعب در بستر این تالاب آب جاری می شد، خاطرنشان کرد : برای چنین اتفاقی سد زاینده رود هم پر از آب بوده است.
وی مدیریت منابع آب را بسیار مهم دانست و یادآورشد: برای تکمیل ظرفیت آب سد زاینده رود نیاز به آب بیشتری است و نباید نسبت به میزان تناسب ورودی و خروجی آن بی توجهی کرد و خودسرانه آب زیادی را باز کرد و منابع آبی را از دست داد.
حاجیان با اشاره به این که امکان دارد میزان بارندگی در سرشاخه های زاینده رود به حدود 2 هزار تا 500 میلی متر برسد، تصریح کرد : چنین میزان بارشی در 60 سال گذشته به طور تقریبی کم سابقه بوده اما با توجه به این که در سال گذشته کمترین میزان بارش را تجربه کرده ایم تحلیل موضوع و توجه به منابع آبی از اهمیت خاصی برخوردار است.
وی خاطرنشان کرد : باید در بخش آب متخصصان اظهارنظر کنند و بر اساس نظر کارشناسان کار را به خوبی پیش برود.

** ساماندهی زاینده رود، حلقه مفقوده احیای گاوخونی
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: برای احیای تالاب بین المللی گاوخونی، باید ساماندهی رودخانه زاینده رود از سراب تا پایاب انجام شود.
حجت الله غلامی افزود : ساماندهی زاینده رود از پرت آب در مسیر جلوگیری می کند و در مواقع بازگشایی آب برای کشاورزی، اضافه های آن به تالاب هم می رسد.
وی اظهارداشت : در صورتی که ساماندهی رودخانه زاینده رود در سالهای گذشته انجام شده بود بارندگی های اخیر به راحتی به سمت تالاب هدایت شده و آنرا سیراب می کرد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان تصریح کرد : برای احیا و ساماندهی این تالاب اعتباری در نظر گرفته نشده اما برای ساماندهی رودخانه زاینده رود از سراب تا پایاب اعتبار اختصاص پیدا کرده است.
وی بیان کرد: پس از بازگشایی سد زاینده رود، آب به تالاب گاوخونی رسیده اما دبی بالایی ندارد ولی بارش های خوب روزهای گذشته موجب شد آب با دبی به نسبت خوب به تالاب برسد.
غلامی اضافه کرد: با هدایت بخشی از سیلاب ها و روان آب ها به تالاب گاوخونی، وضعیت نامناسبی که بر اثر خشکی که در شرایط جوی ناپایدار با افزایش گرد و غبار همراه با فلزات سنگین در محیط اطراف پراکنده می شد، بهبود پیدا می کند.

** سهم حقابه گاوخونی، رویایی دست نیافتنی
13 بهمن سال گذشته شماری از کارشناسان شرکت کننده در همایش تالاب بین المللی گاوخونی(تهدید ها و امیدها) در تالار شهید فتوحی دانشگاه صنعتی رهنمودها و اظهار نظرهای قابل تاملی را در این خصوص بیان کردند.
مدیر دفتر برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای اصفهان در این همایش اظهارداشت: از آن جایی که حقابه زیست محیطی این تالاب طی سالهای گذشته پرداخت نشده ، تالاب گاوخونی به وضعیت کنونی دچار شده است.
بابک ابراهیمی با بیان اینکه در برخوار60 متر و نجف آباد 80 متر سطح آب های زیرزمینی افت کرده است، گفت: اینگونه مسائل پیامد بیماری بوده که حوضه آبریز زاینده رود با آن مواجه شده و طی 30 سال اخیر به چالش عدم تعادل منابع، مصرف و توان اکولوژیک بدل شده است.
وی اضافه کرد: بسیاری از عواملی که انسان در آن دخیل بوده باعث به وجود آمدن شرایط کنونی شده است، سدی که ساخته می شود اجازه می دهیم در بالادست اراضی کشاورزی افزایش پیدا کند به همین دلیل سد از کارکرد افتاده است.
مدیر دفتر برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای اصفهان تصریح کرد: نگاه ما نگاه بخشی و مدیریت بخشی بوده است، همچنین از لحاظ جغرافیایی و بخش مدیریت فنی نگاه بخشی به مسائل داریم.
وی سال گذشته را در 50 سال پیش بدترین وضعیت آبی و خشکسالی دانست .

** ظرفیت بالای تالاب گاوخونی در تولید گردو غبار
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان یکی دیگر از سخنرانان این همایش بیان کرد: در گذشته تالاب بین المللی گاوخونی یک پیکره مهم منحصر به فرد آبی بود ولی در زمان حاضر به شکلی در آمده که می تواند پتانسیل بالایی برای تولید گرد و غبار باشد.
احمد جلالیان ادامه داد : براساس تحقیقات انجام شده در صورت خشک شدن تالاب گاوخونی، خطر ریزگردها و سونامی نمک اراضی این منطقه را تهدید می کند.
جلالیان افزود: گاوخونی در کنترل فرسایش بادی، جلوگیری از سیل، از نظر شرایط تنوع زیست محیطی، گردشگری اجتماعی و اقتصادی یک مجموعه منحصر به فرد بوده است.

** تفاوت خشکی تالاب گاوخونی با دیگر تالاب ها
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با بیان اینکه بدون حساسیت نمی توان از مشکلات زیست محیطی عبور کرد، افزود: متاسفانه مشکلات را عیان نمی کنیم و با آمار وارقام همه چیز را خوب جلوه می دهیم.
حسین اکبری با اشاره به اینکه برای ایجاد حساسیت ملی باید مشکلات را ارائه دهیم، ادامه داد: روند طبیعی خشک شدن تالاب ها میلیون ها سال طول می کشد زیرا خود تالاب ها حاصل کارکرد میلیون ها سال است.
وی تصریح کرد: بارگذاری بیش از حد، کشاورزی، صنعت و خدمات مشکلات کنونی را بر پیکره مظلوم تالاب گاوخونی به وجود آورده است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان ادامه داد: خشکی تالاب بین المللی گاو خونی با دیگر تالاب ها متفاوت است، تالاب گاوخونی در پهنه بیابانی و اقلیم خشک واقع شده است که بادخیز بودن آن شرایط را صد چندان بحرانی می کرده و ریز گردها و منابع را تحت تاثیر خود قرار می دهد.
وی با بیان اینکه تالاب بین المللی گاوخونی در سال های نه چندان دور پذیرای حدود 150 هزار پرنده بوده است، خاطرنشان کرد: راهکار محیط زیست برای احیای تالاب تامین حق آبه است که حدود 176 میلیون مترمعکب نیاز آبی این تالاب بعد از آشامیدنی است.
اکبری با اشاره به راهکارهای احیای تالاب گاوخونی اضافه کرد: تاسیس دبیر خانه مدیریت زیست بومی تالاب گاوخونی(براساس توسعه پایدار) و تامین نیاز آبی زاینده رود از راهکارهای احیای تالاب است.

** فرهنگ سازی، گام نخست احیای گاوخونی
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در این همایش گفت: اگر در زمینه احیای تالاب گاوخونی فرهنگ سازی نشود نمی توان راهی از پیش برد البته فرهنگ سازی نیازمند زمان است.
وی تصریح کرد: با تاسف باید گفت آخرین مقوله ای که درباره توسعه به آن می پردازیم، فرهنگ سازی است، فرهنگ سازی باید به نحوی باشد که تصمیم گیری، تصمیم سازی و اجرای مسوولان در این راستا باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اهمیت حفظ تالاب ها، تصریح کرد: باید اهمیت تالاب ها مطرح و بزرگنمایی شود از این رو رسانه ها بزرگترین رسالت را در این زمینه دارند این در حالی است که به این رسالت عمل نمی کنند.
وی با بیان اینکه با ورود فناوری به کشور به جان طبیعت افتادیم، خاطرنشان کرد: ما علم نداشتیم و تکنولوژی را هم قرض کردیم از این رو توسعه ناپایدار و خارج از ظرفیت را در این راستا به ارمغان آوردیم که نتیجه ای جز تخریب نداشت.
بصیری با اشاره به اینکه تالاب ها اکوسیستم منحصر به فرد و مولد هستند، تصریح کرد: تالاب ها در حد فاصل زیستگاه های آبی و خاکی قرار دارند یعنی مرز آب و خاک هستند.
به گفته عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، تالاب ها نقش کلیدی در نگهداری چرخه های طبیعی دارند و طیف وسیعی از تنوع زیستی را پشتیبانی می کنند.
این استاد دانشگاه، سدها را مشکل اصلی تالاب ها دانست و گفت: سد احداث می کنیم تا آب را کنترل کنیم اما طبیعت کنترل های دقیق و صحیحی از خود دارد از این رو مدیریت ناقص که برای سدها و رودخانه ها وجود دارد ما را به این نقطه رسانده است.
وی با بیان این که مدیریت آب کشور به دست مهندسان است نه دست فردی اکولوژیست و محیط زیست و کشاورز ادامه داد: آن ها دیدگاه پروژه محور و مهندسی دارند و تمام هم و غم خود را بر روی اجرا و طرح گذاشتند.
به گفته بصیری مدیریت آب مهم تر از تامین آب است در غیر این صورت با کمبود آب مواجه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه خشک شدن تالاب به این دلیل است که ظرفیت محیط و رودخانه را در نظر نگرفتیم، اضافه کرد: قوانین مربوط به آب در ایران خوب است، از ابتدا تاکنون چهار قانون آب داشتیم که در هیچ یک از آن ها قانونی در راستای تعرض در آب ها را نداریم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید ارزش تالاب ها به درستی به همگان شناخته شود، بیان کرد: مدیریت حوضه از سراب تا پایاب باید واحد، مشترک و یکپارچه شود، حکمرانی صحیح و قوی باید داشته باشیم تا تالاب حفظ شود.
وی اضافه کرد: کمبود آب به دلیل حکمرانی ناصحیح در این راستا است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه بزرگترین مشکل کشور آب بوده که قابل حل است، خاطر نشان کرد: فرصت برای خطا در رابطه با آب وجود ندارد و اقداماتی صورت می گیرد و برنامه ها و پروژه هایی در حال اجراست که انگار با کم آبی رو به رو نیستیم.

**اصفهان ستیزی، سنگ بزرگ در مسیر آب
رئیس مجمع نمایندگان مجلس اصفهان تصریح کرد: تالاب گاوخونی و محیط زیست دارای سهمیه است که اکنون آب برای بخش کشاورزی باز شده سهم تالاب و محیط زیست را هفت مترمکعب در نظر گرفتند.
حجت الاسلام سید ناصر موسوی افزود: در مجلس هشتم عنوان کردم اگر تالاب گاوخونی خشک شود و ریزگردهای سمی در هوا پرتاب شود تمام استان ها حتی تهران را درگیر خواهد کرد.
رئیس مجمع نمایندگان مجلس اصفهان تصریح کرد: مجمع نمایندگان استان در دوره دهم مجلس شورای اسلامی به اذعان نمایندگانی که از ادوار اول در مجلس بودند گفتند هیچ زمان اتحادی به ویژه برای آب نبوده است.
وی با بیان این که 25 جلسه با مسوولان طراز اول کشور در خصوص آب برگزار شد، ادامه داد: یکی از درخواست ها بحث احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی توسط نمایندگان در مجلس بوده است.
موسوی لارگانی خاطرنشان کرد: زمانی که مدیر قصد ارتقا جایگاه دارد عنوان می کند در فلان رتبه کشوری رتبه نخست را داریم که این موضوع باعث می شود نتوانیم بودجه کافی برای استان تخصیص دهیم.
وی با بیان اینکه مشکل به خود ما باز می گردد چرا که از حق خود دفاع نمی کنیم، یادآور شد: اگر اتحاد با مدیران وجود داشته باشد مشکلات کنونی برطرف خواهد شد.
وی با اشاره به بازگشایی سد زاینده رود و شادی مردم گفت: نباید شادی مردم را با بی تدبیری از آن ها سلب کنیم.
به گزارش ایرنا، هرچند بارش های اخیر در برخی نقاط کشور، خساراتی به همراه داشته اما این بارش ها، زندگی دوباره ای به بیشتر تالاب ها که از کم آبی شدیدی رنج می بردند، بخشید.
به گفته صاحبنظران، احیای تالاب ‌ها در ایران تا پیش از این آرزوی محالی بود اما حالا که سیلاب‌ها توانسته‌اند این آرزوی محال را بدون بیان کمبود بودجه و سنگ ‌اندازی‌ های سازمانی به واقعیت بدل کنند واقعیت این است که اگر حق ‌آبه تالاب ‌ها و بهره‌ برداری از تالاب‌ها طبق روال سابق باشد، این خوشحالی و لبخند تالاب ‌ها چندان طولانی نخواهد بود.