بزرگنمايي:

پیام سپاهان - اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سارا معصومی/ جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای دیدار غیررسمی با حضور بازماندگان در توافق هسته‌ای به علاوه ایالات متحده را به عنوان مهمان نپذیرفت. 
اول اسفند ماه بود که «ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه امریکا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد دعوت مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای حضور در جلسه گروه 1+5 و ایران را خواهد پذیرفت. سخنگوی وزارت خارجه امریکا با بیان این جمله مشخص کرد که جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای خارج کردن پرونده توافق هسته‌ای ایران از بن‌بست دست به ابتکارهایی زده است. کمتر از 24 ساعت پس از این اظهارنظر «ند پرایس»، عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه با حضور در گفت‌وگویی تلویزیونی دریافت پیشنهاد بورل برای دیدار غیررسمی با حضور امریکا را تایید و همزمان اعلام کرد که تهران در حال بررسی این پیشنهاد است. معاون سیاسی وزیر خارجه در همان گفت‌وگو با اشاره به خروج ایالات متحده از برجام در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به مقام‌های امریکایی و اروپایی یادآوری کرد که ترکیب 1+5 تا بازگشت کامل امریکا به برجام معنا نخواهد داشت. پس از عباس عراقچی، جواد ظریف وزیر خارجه و سعید خطیب‌زاده سخنگوی این وزارتخانه نیز در اظهاراتی جداگانه تاکید کردند که بررسی پیشنهاد جوزپ بورل به عنوان هماهنگ‌کننده در کمیسیون مشترک برجام برای انجام دیدار غیررسمی میان ایران و بازماندگان در برجام به علاوه امریکا در جریان است. 
تحولات تاثیرگذار بر تصمیم تهران
در حدفاصل یکمین تا دهمین روز اسفند ماه که ایران رسما اعلام کرد زمان را برای پذیرش پیشنهاد بورل مناسب نمی‌داند مجموعه‌ای از تحولات پیرامون برجام رخ داد: 
1- رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در واپسین روزهای منتهی به توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی توسط ایران به تهران آمد. در این سفر یک روزه تفاهمی میان سازمان انرژی اتمی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حاصل شد. در سایه این تفاهم علی‌رغم آنکه ایران روز 5 اسفند ماه مصوبه مجلس شورای اسلامی برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا کرد اما تا سه ماه آینده در قالب تفاهم با آژانس، فیلم دوربین‌های آفلاین آژانس از تاسیسات هسته‌ای را نزد خود نگهداری خواهد کرد. پس از پایان این سه ماه اگر پرونده هسته‌ای از بن‌بست فعلی خارج نشده باشد این فیلم‌ها از بین‌خواهند رفت. 
2- بامداد جمعه 8 اسفند ماه، جو بایدن نخستین دستور نظامی دولتش را به حمله به مواضع نیروهای مورد حمایت ایران در سوریه اختصاص داد. حمله‌ای که کاخ سفید ادعا می‌کند در پاسخ به حمله نیروهای مورد حمایت ایران به نیروهای امریکایی در اربیل عراق بوده است. 
3- صبح جمعه 8 اسفند ماه خبر رسید که ایالات متحده دوشادوش بریتانیا، فرانسه و آلمان در حال تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند. قطعنامه‌ای که در آن توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی توسط ایران مورد انتقاد شدید قرار گرفته و همچنین نسبت به آنچه که پنهانکاری فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای در ایران گفته شده ابراز نگرانی شده است. 
در نهایت عصر روز یکشنبه 10 اسفند ماه بود که خبرنگار وال استریت ژورنال با انتشار خبر رد پیشنهاد بورل از سوی ایران ادعا کرد که تهران برای شرکت در چنین جلسه‌ای پیش‌شرط رفع برخی از تحریم‌ها پس از پایان جلسه را مطرح کرده است. پیش‌شرطی که البته از سوی ایران تایید نشد و در بیانیه سخنگوی وزارت خارجه که روز دوشنبه در روزنامه اعتماد چاپ شد گفته شد که به دلیل عدم تغییر رفتار امریکا، تهران زمان را برای حضور در چنین جلسه‌ای مناسب نمی‌داند. 
شامگاه یکشنبه ساعتی پس از سخنان سخنگوی وزارت خارجه درباره رد پیشنهاد بورل، یک مقام کاخ سفید با اشاره به اینکه از پاسخ ایران درباره برگزاری نشست با حضور امریکا درباره برجام ناامید شده‌ایم، گفت: «در حالی که ما از پاسخ ایران ناامید شده‌ایم اما همچنان آماده تعامل مجدد در دیپلماسی معناداری هستیم تا بازگشت دوجانبه به پایبندی به تعهدات هسته‌ای حاصل شود.»
علاوه بر این روزنامه «فایننشال تایمز» چاپ لندن نیز به نقل از یک مقام ارشد امریکایی با رقص دیپلماتیک خواندن پاسخ منفی ایران گفت: «فکر نمی‌کنیم که باید برای بازگرداندن ایران به میز مذاکرات حرکتی انجام دهیم. همزمان تصور نمی‌کنیم که باب مذاکرات بسته است.»
خطیب‌زاده: نمی‌توانید با اسم دیپلماسی، بجنگید
صبح روز دوشنبه سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری با خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی در پاسخ به سوال‌های متعدد درباره چرایی رد پیشنهاد گفت‌وگو میان ایران با 1+4 و امریکا گفت: دیپلماسی یک واژه نیست یک مفهوم است. شما نمی‌توانید با اسم دیپلماسی جنگ کرده و سیاست‌های فشار حداکثری دولت قبلی را علیه ملت ایران ادامه دهید. شما نمی‌توانید به اسم دیپلماسی نزدیک به دو ماه تمام مسیرهای ارسال دارو و غذا به ایران را مثل دولت قبلی مسدود کنید. شما نمی‌توانید به نام دیپلماسی همان گردنکشی‌‌های دولت قبلی را در زرورق بپیچید و به کشوری اهدا کنید. ایران نه تنها مسیر دیپلماسی را باز کرده، بلکه این مسیر را روشن کرده و سه قدم ساده را برای آنها اعلام کرده است: اعلام برای بازگشت به آن چیزی که خودتان امضا کردید و تعهدات خودتان، برداشتن موثر تحریم‌ها در وسط فراگیری بیماری خانمانسوز و بعد می‌توانند در کنار جلسه حضور داشته باشند.
چرا ایران گفت: نه؟
انتشار خبر عدم موافقت تهران با پیشنهاد جوزپ بورل، عکس‌العمل‌های متفاوتی را در فضای مجازی و میان کارشناسان مسائل ایران و امریکا به دنبال داشت. در حالی که برخی از کاربران در فضاهای مجازی چون توییتر با انتقاد از پاسخ منفی تهران اعتقاد داشتند که ایران باید از فرصت این دیدار برای لغو هرچه سریع‌تر تحریم‌های امریکا استفاده کند، کارشناسان متعددی انفعال دولت بایدن و اصرار تیم او بر ادامه سیاست فشار حداکثری علیه تهران را دلیل امتناع ایران می‌دانند. به عنوان نمونه ولی نصر، کارشناس مسائل ایران و امریکا با اشاره به اینکه امریکای بایدن هیچ تفاوت رفتاری با امریکای ترامپ درقبال ایران نداشته نوشت: «ایران تمایل به مذاکره با ترامپ زیر فشار حداکثری نداشت، حالا هم دلیلی ندارد این کار را در دوره بایدن انجام دهد. امریکا هیچ سیاستی را تغییر نداده‌ جز اینکه با دیداری موافقت کرده که در آن قرار است ایران را سرزنش کند.»
لورا روزن، خبرنگار امریکایی که در چند سال گذشته مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 وقت را پوشش داده در مطلبی درباره چرایی پاسخ منفی تهران و همچنین تاثیر آن بر فرجام برجام نوشت: یک کارشناس مسائل ایران که عمدتا به دولت امریکا درباره ایران مشاوره می‌دهد می‌گوید که صرفا این حمله نظامی امریکا به سوریه نبود که بر پاسخ تهران به پیشنهاد بورل تاثیر گذاشت بلکه درک ایرانی‌ها از فضای کلی این است که دولت جدید امریکا هیچ اقدامی برای لغو تحریم‌ها حتی در حوزه کمک‌های بشردوستانه هم انجام نداده است. دولت حسن روحانی به دلیل تفاهمی که سازمان انرژی اتمی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشت با انتقادهای داخلی بسیاری روبه‌رو شد و دقیقا چند روز پس از این تفاهم حمله امریکا به سوریه رخ داد. تداوم بن‌بست میان ایران و امریکا منجر به تشدید تنش در منطقه غرب آسیا نیز شده و همین مساله بازگشت به دیپلماسی را سخت‌تر می‌کند. در حال حاضر هم ایران و هم امریکا گرفتار مواضعی شده‌اند که پیش از این گرفته بودند و هیچ‌کدام هم نمی‌خواهند از مواضع اعلام شده قبلی کوتاه بیایند. بایدن می‌گوید تحریم‌ها را برنمی‌دارم و تهران هم می‌گوید بدون لغو تحریم‌ها پای میز مذاکره نمی‌نشینم. تنها راه این است که اروپایی‌ها نقش میانجی را میان ایران و امریکا ایفا کنند. 
لورا روزن در پایان این گزارش می‌نویسد که به نظر نمی‌رسد تا پایان نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین و مشخص شدن متن قطعنامه پیشنهادی اروپا و امریکا برای محکوم کردن توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در ایران، تفاوتی در موضع ایران برای شرکت در نشستی با حضور امریکا حاصل شود. 
بسترسازی فنی برای صدور قطعنامه!
ساعاتی پس از پاسخ منفی تهران به پیشنهاد جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز شد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ابتدای این نشست در اظهاراتی غیرسازنده، ادعاهایی را درباره برنامه هسته‌ای ایران مطرح کرده و از توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی توسط ایران ابراز نگرانی کرد. 
گروسی ضمن اشاره به تصمیم ایران برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی گفت: «پیش‌تر گفته بودم که توقف یا محدود شدن فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی آژانس در این مرحله، باعث تاثیر جدی بر توانایی آژانس جهت گزارش درباره اجرای تعهدات ایران می‌شود. در تاریخ 21 فوریه 2021، مکالمه‌ای با [علی‌اکبر] صالحی و [محمدجواد] ظریف در تهران داشتم تا به راهکار دوجانبه قابل قبولی برای تداوم فعالیت‌های ضروری راستی‌آزمایی آژانس برسیم. همان طور که اعلام شد، توانستیم به یک تفاهم فنی موقت برسیم... تاکید می‌کنم که این، یک تفاهم فنی موقت است و با قانون ایران نیز همخوانی دارد. این تفاهم همچنین آژانس را قادر می‌سازد که در صورت از سر‌گیری اجرای تعهدات هسته‌ای ذیل برجام توسط ایران، نظارت و راستی‌آزمایی کامل از آن تعهدات را ادامه بدهد.»
مدیرکل آژانس اتمی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به موضوع توافق پادمانی ان‌پی‌تی با ایران پرداخت: «یادآوری می‌کنم که طبق بند 39 توافق پادمانی، تفاهم‌های مکمل مورد توافق قرار گرفته را نمی‌توان به ‌صورت یکجانبه تغییر داد. به همین دلیل، ایران ملزم است اجرای کد 3.1 در تفاهمات مکمل از این توافق را ادامه دهد. انجام ندادن این کار، با الزامات ایران ذیل تفاهمات مکمل در توافق پادمانی همخوانی ندارد.»
گروسی سپس ادعای وجود مواد رادیواکتیو در تاسیسات اعلام ‌نشده در ایران را تکرار کرد: «وجود ذرات متعدد اورانیوم با منشا انسانی، از جمله ذرات تغییر یافته ایزوتوپی، در مکانی که از سوی ایران اعلام نشده بود، نشانه واضحی از این است که مواد اتمی یا تجهیزات آلوده به مواد اتمی در آن مکان وجود داشتند.»
او در ادامه ادعاهای خود افزود: «بعد از 18 ماه، ایران هنوز توضیح فنی معتبر، کامل و ضروری درباره وجود این ذرات را ارایه نکرده است. در نبود یک توضیح فنی معتبر از سوی ایران، آژانس عمیقا نگران است که شاید مواد اتمی اعلام ‌نشده [برای مدت‌ها] در این مکان اعلام ‌نشده وجود داشتند و اینکه چنین مواد اتمی از سوی ایران ذیل توافق پادمانی، گزارش نشده است.»
به گزارش خبرگزاری فارس، به‌رغم اینکه مدیرکل آژانس اتمی چند ماه پیش در گزارشی تاکید کرده بود مشکل مواد و تاسیسات اتمی اعلام ‌نشده در ایران برطرف شده، او اما روز گذشته در این جلسه مدعی شد: «با توجه به سه محل دیگر که هیچ کدام به آژانس اعلام نشده بودند، ایران به هیچ کدام از سوال‌های آژانس درباره حضور احتمالی مواد اتمی در این مکان‌ها پاسخ نداده است. نتایج نمونه‌برداری‌های محیطی در سال 2020 از این دو مکان، ذرات اورانیوم با منشا انسانی را پیدا کرد. ماه قبل، ما نتایج خود و سوالات مرتبط را به ایران ارایه کردیم.»
طعنه گروسی به تهران:
بازرسی‌های فنی برگ چانه‌زنی سیاسی نیستند
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین در یک نشست خبری به پرسش‌های متعدد درباره جلسه‌های جاری شورای حکام و احتمال تصویب قطعنامه علیه ایران پاسخ داد. او در ابتدای سخنانش ادعا کرد که بازرسی هسته‌ای از ایران نباید به عنوان برگ چانه‌زنی روی میز مذاکرات دیپلماتیک قرار بگیرد. اشاره‌ای که احتمالا طعنه به اقدام ایران در متوقف کردن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است. 
به گزارش «اعتماد»، آنچه که مدیرکل آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی به آن اشاره نکرد این بود که اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از تعهدات برجامی ایران بوده و با خروج امریکا از این توافق و ناتوانی 1+4 در اجرای تعهدات برجامی ایران طبق بندهای 26 و 36 برجام از حق خود برای کاهش تعهدات استفاده کرده است. از سوی دیگر گروسی به گونه‌ای از لزوم تداوم نظارت بر تاسیسات اتمی ایران سخن گفت که تهران اجرای نظارت‌های فراپادمانی را از روز 5 اسفند ماه متوقف کرده و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان می‌توانند از امکانات تعیین شده در توافقنامه پادمان برای نظارت بر برنامه اتمی ایران استفاده کنند. 
گروسی در ادامه این نشست خبری بدون اشاره به مخرب بودن اقدام احتمالی شورای حکام در صدور قطعنامه علیه ایران به‌رغم تفاهم سه ماهه او با سازمان انرژی اتمی ایران، تلاش کرد فاصله خود را در روند جاری ضدایرانی در شورای حکام حفظ بکند و گفت: صدور قطعنامه در حوزه اختیارات کشورهای عضو [شورای حکام] است ولی اعضا تمایل دارند مکالمه‌های سازنده‌ای داشته باشند و اقدامات آژانس را حفظ کنند. این برای من مهم است. 
گروسی با اشاره به تهدید ایران درباره پایان دادن به تفاهم سه ماهه با آژانس در صورت تصویب قطعنامه علیه ایران در نشست شورای حکام گفت: شاید تهدیدهایی درباره لغو کردن این توافق وجود داشته باشد اما ما فقط به اطلاعیه رسمی از سوی ایران اعتنا می‌کنیم. 
مدیرکل آژانس اتمی ادامه داد: «از ژانویه 2016 [تاکنون]، آژانس 170 مرتبه از تاسیسات اتمی ایران بازدید کرد اما به دلیل توقف [اجرای داوطلبانه] پروتکل الحاقی، اقدامات شفاف‌سازی مرتبط با توافق هسته‌ای دیگر وجود ندارد.»
او با بیان اینکه تفاهم فنی موقت آژانس با ایران، فرصتی را برای دیپلماسی با توجه به تمایل امریکا برای بازگشت به برجام فراهم می‌کند، گفت: «البته این [دیپلماسی] مقداری طول می‌کشد. ممکن است حتی برخی بگویند که 90 روز کافی نیست. شاید هم نباشد.
اصرار 1+3، هشدار ظریف
همزمان با سخنان رافائل گروسی درباره نشست شورای حکام، خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی نوشت که به‌رغم هشدارهای ایران و روسیه اعضای اروپایی برجام از طرح امریکا برای ارایه قطعنامه از سوی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در انتقاد از ایران به دلیل کاهش همکاری‌ها حمایت می‌کنند. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، طبق این گزارش، سه کشور اروپایی عضو برجام در نشست روز دوشنبه شورای حکام پیش‌نویس یک قطعنامه را در میان اعضا پخش کرده‌اند که در آن نگرانی شدید نسبت به آنچه کاهش شفافیت از سوی ایران خوانده شده، ابراز و همچنین از ایران خواسته شده اقدامات خود را به عقب برگرداند. رویترز مدعی است در این پیش‌نویس که برای اعضای شورای حکام فرستاده شده و به دست این خبرگزاری رسیده، همچنین درباره «عدم پیشرفت» در دریافت توضیحات از سوی ایران در ارتباط با ادعای یافتن ذرات اورانیوم در سه سایت ابراز نگرانی شده است.
به گزارش «اعتماد» رویترز در بخش‌های دیگری از این گزارش می‌نویسد: مشخص نیست که چند کشور از این قطعنامه حمایت خواهند کرد. روسیه به سایر اعضا هشدار داده که صدور قطعنامه می‌تواند تلاش‌ها برای احیای برجام را تخریب کند. 
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه روز گذشته همزمان با برگزاری جلسه شورای حکام در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت با اشاره به این روند گفت: اروپایی‌ها با حمایت از امریکا حرکت غلطی را در شورای حکام آغاز کرده‌اند. ما فکر می‌کنیم این حرکت باعث برهم ریخته شدن شرایط خواهد شد. به‌هم ریختگی شرایط کنونی را از طریق سفیر ایران در وین به همه اعضای شورای حکام اطلاع داده‌ایم. امیدواریم عقل غلبه کند و اگر چنین نشود راهکارهایی داریم.
روز گذشته همچنین «سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با «پیتر لااونسکی» قائم‌مقام وزارت امور اروپایی و بین‌الملل اتریش ضمن انتقاد شدید از عدم اقدام موثر طرف‌های اروپایی در زمینه اجرای تعهدات‌شان، هرگونه تلاش برای تصویب قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را غیرسازنده و تهدید‌کننده فضای ایجاد شده برای دیپلماسی، به ویژه بعد از توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارزیابی کرد. عراقچی لغو کامل تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه را شرط اساسی بازگشت کامل جمهوری ایران به اجرای تعهدات برجامی برشمرد. 
تهران بازی دوگانه گروسی را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت
به گزارش «اعتماد»، تحول‌های رخ داده در 48 ساعت اخیر به‌ شدت بر شرایط حاکم بر برجام تاثیر گذاشته است. در حالی که برخی تحلیلگران می‌گویند تفاهم سه ماهه میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این معنا است که پنجره دیپلماسی حداقل تا سه ماه آینده نیمه‌باز باقی خواهد ماند اما تداوم وضعیت فعلی بیش از آنکه به کمک دیپلماسی بیاید می‌تواند فضا را برای تنش بیشتر مهیا کند. در شرایطی که در چند روز گذشته کشورهایی چون کره‌جنوبی و عراق از گشایش‌هایی برای پرداخت بخشی از پول‌های مسدود شده ایران در این کشورها در نتیجه تحریم‌های امریکا خبر داده‌اند و عده‌ای این امر را بدون چراغ سبز واشنگتن ممکن نمی‌دانند اما تهران نمی‌تواند با استناد به اقدام‌های نمادین و گشایش‌های قطره‌چکانی گام بزرگی بردارد. در حال حاضر ایران از یک‌سو با تداوم تحریم‌ها روبه‌رو است و از سوی دیگر شکل‌گیری اجماع میان سه کشور اروپایی و امریکا ادامه رفتار مانند 4 سال گذشته که شکاف در این جبهه حاکم بود را پرهزینه کرده است. در شرایطی که خروجی نشست شورای حکام، قطعنامه‌ای به قول وزیر خارجه ایران تخریبی باشد، اروپا و امریکا باید منتظر واکنش تند تهران باشند. در این ‌صورت اقدام آتی تهران صرفا واکنش به متن یک بیانیه غیرالزام‌آور نخواهد بود بلکه واکنش به بازی دوگانه گروسی در تهران و وین و توطئه 1+3 برای تحت فشار قرار دادن بیشتر تهران خواهد بود.